معنایی اگر باشد همینجاست
گفت‌وگو در مهاجرت
«یک چیزی که از همان اول نوشتن برای من روشن بود: همان موقع که من با نمایشنامه‌نویسی شروع کردم، به خودم می‌گفتم به جای اینکه نمایشنامه‌های بزرگان را بخوانم و یاد بگیرم، بروم سراغ سرچشمه. خود آن‌ها می‌رفتند سراغ کتاب مقدس ، سراغ ایلیاد و اودیسه، یعنی کتاب‌های اساسی و قدیمی خودشان و از آن سرچشمه‌ها می‌نوشیدند. یک مصاحبه خوانده بودم از برشت ـ برشت مارکسیست ـ که گفته بود اگر قرار باشد که من را در جایی حبس کنند و بگویند که فقط یک کتاب می‌توانی با خودت ببری، من کتاب مقدس را می‌برم.»
این نقل قولی از «رضا قاسمی» در کتاب گفت‌وگویی بلند با محمد عبدی است که قاسمی در آن از تجربه خود در نوشتن و مواجهه با متون کلاسیک سخن می‌گوید.
کتابی که دومین اثر از نشر بیدگل است که طی چند وقت اخیر منتشر شده و دربرگیرنده گفت‌وگوهایی با اهالی فرهنگ و هنر است. کتاب اول از این مجموعه گفت‌وگوی محمد عبدی با سوسن تسلیمی بود و این‌بار گفت‌وگو با رضا قاسمی.
گفت‌وگو، راه حلی برای درک و شناخت متقابل است و تعاریف بسیاری برای آن می‌توان ردیف کرد. تعاریفی که زوایای مختلف این رفتار انسانی را بیشتر آشکار می‌کند. یکی از اتفاقاتی که در گفت‌وگو شاهد آن هستیم مواجهه بی‌پرده و عریان با تجربه زیسته است. نسبتا می‌توان گفت در هیچ قالبی مانند گفت‌وگو نمی‌توان شاهد انتقال صریح تجربیات و همچنین تعامل باشیم. سقراط معتقد بود با گفت‌وگو سات که می‌توان به آفرینش معنا دست زد و از این منظر فواید بسیاری برای این کنش انسانی برشمرده‌اند. فهمیدن اولین و بالاترین دستاورد گفت‌وگو است که بعید است در کنش دیگری بتوان شاهدی برایش پیدا کرد.
در فضای فرهنگی نیز کتب گفت‌وگو محور (شاید بتوان لفظ تاریخ شفاهی را بر آن‌ها حمل کرد) نوعی متمایز از دیگر کتب هستند که علاوه بر اینکه مواجهه مستقیم با تجربه فردی را برای خواننده فراهم می‌کنند، در صورت امانت‌داری مولف و ناشر و همچنین عدم محافظه‌کاری راوی و همچنین سانسورهای احتمالی، سندی عینی بر یک دوره تاریخی و همچنین زیست آن زمانه است. به عبارتی در این گونه کتاب‌ها خواننده می‌تواند تصویری عینی و تجربه‌شده را از زبان فردی که دوره‌ای را از سر گذرانده مشاهده کند که در کتب تاریخی و روایت‌های رسمی تاریخ اثری از آن نیست.
کتاب «رضا قاسمی؛ در گفت‌وگویی بلند با محمد عبدی» یکی از همین نمونه‌ها است که تجربه‌های ارزشمندی در آن برای خواننده و مخاطب بیان شده که مخاطبان باید زحمت خواندن آن را بر خود هموار کنند تا این تجربه را با کمترین هزینه کسب کنند.
رضا قاسمی در فضای فرهنگی این روزها آن اندازه که به ادبیات داستانی و داستان‌نویسی شناخته می‌شود به تئاتر و موسیقی شناخته نمی‌شود. چهره‌ای که در سال‌های میانی دهه شصت کشور را ترک کرده و فعالیت ادبی خود را در سال‌هایی که خارج از کشور بوده آغاز کرده و تا قبل از آن در حوزه موسیقی و تئاتر فعالیت حرفه‌ای انجام می‌داده است.
او در این کتاب که به بخش‌های مختلفی تقسیم شده و هر بخش در یک چارچوب روشن حرکت می‌کند تجارب خود از زندگی شخصی و فعالیت‌های هنری را بازگو می‌کند. از سال‌های کودکی تا روزهای پس از مهاجرت و تنگناهایی که در آن دست و پا زده تا به موقعیت امروزش برسد.
اولین نکته‌ای که هرقدر در کتاب جلو می‌رویم توجه خواننده را به خود جلب می‌کند انفعال محمد عبدی در گفت‌وگو است. این رویه در گفت‌وگو با سوسن تسلیمی نیز به چشم می‌آمد ولی در این کتاب برجسته و پررنگ است. او در کمترین میزان چالش با قاسمی مقابل او نشسته و بیشتر انگار مشغول کسب فیض است تا یک گفت‌وگوی بلند برای ماندگار شدن در تاریخ! هرچند عبدی در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد که این گفت‌وگو در واقع برای یک مستند تصویری از قاسمی تهیه شده و برای اینکه حرف‌ها از بین نرود در قالب کتاب به صورت کامل، پیاده و منتشر شده است.
با این وجود قاسمی، لحظاتی را روایت می‌کند که می‌تواند برای یک جوینده حاوی نکات ارزشمندی باشد. البته که این از کم‌کاری عبدی چیزی کم نمی‌کند، زیرا او باید با رعایت احترام و ادب گفت‌وگو را به سمت روشن شدن حقیقت پیش می‌برد ولی در اغلب مواقع هم‌دلی مرید و مرادگونه‌ای در او مشهود است که نشان می‌دهد علاقه‌ای به این کار نداشته و همین که توانسته با قاسمی گفت‌وگو کند برایش کفایت می‌کرده است.
حتی حجم کتاب و برخی پاسخ‌ها و رد شدن از دنباله آن‌ها نشان از این دارد که گفت‌وگوهای تکمیلی برای به نتیجه مطلوب رساندن کتاب انجام نشده و همان گفت‌وگویی که برای مستند ویدئویی انجام شده را در این کتاب پیاده‌سازی کرده‌اند. در حالی که می‌شد گفت‌وگوهای تکمیلی به گفت‌وگوی اصلی اضافه شود تا با اثری مهم در فضای فرهنگی سال‌های پیش و پس از انقلاب و همچنین مهاجرت روبه‌رو شویم.
نکته دیگری که هم به عبدی و هم به ناشر باز می‌گردد، مسئله فهرست نام‌ها و اسامی در انتهاب کتاب است. این مشکل در کتاب «سوسن تسلیمی» نیز دیده شد که انتهای کتاب خبری از چنین فهرستی نبود و این نقهط ضعف بزرگی برای چنین آثاری است.
گذشته از این نکات، رضا قاسمی در این کتاب از تجربیاتی سخن می‌گوید که برای بسیاری از جوانان و کسانی که می‌خواهند فعالیت فرهنگی داشته باشند می‌تواند مفید باشد. سخت‌کوشی و ادامه دادن راه، یکی از وجوه اصلی این کتاب است که در تمام سخنان قاسمی دیده می‌شود و بارها به مصادیق آن در زندگی‌اش اشاره می‌کند. همکاری با سوسن تسلیمی، استاد جلال ذوالفنون، شهرام ناظری، آربی اُوانسیان، پرویز پورحسینی و… و تجربیاتی که محصول این همکاری بوده در این کتاب خودنمایی می‌کند و می‌تواند راهنمای خوبی برای جوان‌ترها باشد.
انتشار کتاب «رضا قاسمی؛ در گفت‌وگوی بلند با محمد عبدی» و کتاب‌های مشابه آن را باید در روزگار تک‌گویی‌های شبکه اجتماعی‌محور به فال نیک گرفت که فضای گفت‌وگو با چهره‌های مختلف فرهنگی را برای مخاطبان فراهم می‌کنند. اثری که مواجهه لُخت خواننده با تجربه فرهنگی یک هنرمند و فرد فرهیخته را فراهم می‌کند.
عنوان: رضا قاسمی/ پدیدآور: محمد عبدی/ انتشارات: بیدگل/ تعداد صفحات: 137/ نوبت چاپ: دوم.
انتهای پیام/
