مجلهٔ الکترونیک واو

مولوی در دفتر سوم مثنوی خود داستانی دارد با عنوان «اختلاف کردن در چگونگی شکل پیل یا همان فیل در تاریکی». این داستان را همه ما دست کم یک بار شنیده یا خوانده‌ایم. حکایت مردم هند که تا آن زمان فیل ندیده بودند و در تاریکی محض با لمس پیکرش باید هویتش را حدس می‌زدند. اتفاقی که افتاد از این قرار بود که هر یک از مردم به اتاقی تاریک وارد می‌شدند و پس از مشاهده، گوشه‌ای از شَمای فیل را برای دیگران بازگو می‌کردند. می‌شد روی قول تک‌تکشان صحه گذاشت؛ همه آنها بخشی از پیکر عظیم فیل را دیده بودند و درست می‌گفتند. فیل همه آنچه که مردم توضیح می دادند بود اما هیچ‌کدامش نبود.

ابوالفضل زرویی نصرآباد در کتاب «ماه به روایت آه» فانوس را به دست دوازده راوی داده تا نور بیندازند روی جسم، روح و دانشِ قمر منیر بنی‌هاشم  و هر چه دیده و شنیده‌اند باز گویند و راویان نیز چنین کردند‌. هر یک برشی از زندگی عباس‌ابن‌علی را که از نزدیک دیده یا به سند معتبر شنید‌ه‌اند، نقل می‌کنند اما واقعیت این است که عباس همه آنچه این دوازده راوی می‌گویند هست اما هیچ‌کدامش نیست. هر چند کتاب می‌کوشد راویان را سیصد و شصت درجه یعنی از هر قبیله و تفکری برگزیند لیک بازهم پازل و تصویر عباس کامل نمی‌شود که نمی‌شود. البته این ابدا ضعف و خرده به کتاب نیست. اگر به یک روح بزرگ و تنومند از زوایای متعدد نور بتابانید می‌توانید جهات شرق، غرب، شمال و جنوبش را ببینید اما بنیادش که ریشه در خاک دارد، با هیچ نور افکنی پدیدار نمی‌شود و عباس (ع) ریشه و بنه‌‌اش به قدرت امیرالمومنین است.

راویان در این کتاب بسیار بدیع و دقیق انتخاب شده‌اند و همین زاویه دید نو، برایمان داستان‌های تازه‌ای تعریف می‌کند که تا به حال نظیرش را کمتر جایی خوانده یا شنیده‌ایم. روایت‌های ناب و دست اول که مجال تعلل را از خواننده می‌گیرد و او را به پیش فرا می‌خواند. می‌توان گفت انتخاب راویان تازه علاوه بر ایجاد فضای داستانی، روحی معمایی به روایت بخشیده است.

مرحوم ابوالفضل زرویی نصرآباد می‌توانست حاصل مطالعه شصت منبع پژوهشی‌اش را در روایتی خطی بنویسد اما کوشید تا از زوایای پنهان و تازه‌تری به ماجرا بنگرد. نویسنده، قمر بنی‌هاشم را دمی از نگاه لبابه همسر او و بعدتر از زاویه‌ کزمان غلام عبدالله ابن ابی محل روایت کرده است. گاهی ام‌‌البنین از عباس برایمان می‌گوید و دگرگاه شبث بن ربعی و نیز مانند اینها سرجون و عبیدالله بن عباس بن علی و ام کلثوم و مسلم بن عقیل.

نویسنده قلم سلیس و روانی دارد و برای معرفی عباس (ع) از دوازده دوربین گرداگردش استفاده کرده است. همین سبب مستند شدن این کتاب ارزشمند است. البته این قلم روان گاهی به نظم نزدیک می‌شود و شاعرانه توصیف می‌کند و عده‌ای معتقدند به واسطه چند جمله توصیفی بلند به سانتی‌مانتالیسم طعنه می‌زند.

ماه به روایت آه نمی تواند منبع کامل و جامعی برای شناخت زندگانی قمر العشیره حضرت عباس باشد. اساسا هدف نویسنده از نوشتن این کتاب بیشتر از اینکه بیان شرح زندگانی باشد، افشای زوایای پنهانی‌ است که کمتر از آنها نقل شده است. از این لحاظ کتاب بیشتر از دریا، شبیه به دریاچه‌ای زلال است میان بیابان. که خب شنا کردن در آن بسیار لذت‌بخش است.

پیشتر گفتیم روایت کمی به داستان نزدیک است و اقتضای داستان خیال است. در حالی که نقل تاریخ و ترکیبش با خیال کمی امانت‌داری نویسنده را خدشه‌دار می‌کند. ابوالفضل زرویی نصرآباد در قسمت‌هایی از کتاب به حوادث تاریخ، جامه‌ داستانی پوشانده و همین مسئله او را ناچار به استفاده از تخیل کرده و چیزی که در سطور کتاب شاهدش هستیم، کنش‌ها و واکنش‌ها، افکار و تصورات شخصیت‌ها است ‌که امروزی‌تر از سال شصت هجری‌اند. البته ورودی‌های ذهنی نویسنده بسیار کم است اما باز هم در دل متن رؤیت می‌شود. مثل این است که هیئت تاریخی شخصیت در بستر افکار نویسنده یا شخصی هم‌دوره او ظاهر می‌شود، امروزی فکر و شوخی می‌کند و بعضا کمی روشنفکر است و مکالماتش کمی متفاوت از زمان وقوع حادثه است.

به هر حال ماه به روایت آه راویان متنوعی دارد و هر یک توجهمان را به قسمتی از فیل جلب می‌کنند که تا به حال ندیده بودیمش. صد و چهل و چهار صفحه دارد و قلم روانش خیلی زود به صفحات آخر کتاب می‌رساندمان. و اگر بخواهم مثالی از قلم روان و راوی کمتر دیده شده و اطلاعات تازه‌اش بزنم احتمالا این پاراگراف در توصیف ام البنین، مادر عباس ابن علی (ع) مناسب باشد: «خلاصه اینکه حسرت ازدواج با فاطمه ام البنین بر دل معاویه ماند. می‌گویند هر وقت معاویه از سبکسری، بی‌خیالی، شکار، می‌گساری و اطوار کودکانه یزید به تنگ می‌آمد، با کنایه به میسون (مادر یزید که هم قبیله حضرت ام البنین است) می‌گفت: زنان طایفه کلب میانه نمی‌زایند، یا عباس می‌زایند یا یزید. کاش مرد پروری را از مادر عباس می‌‌آموختی.»

عنوان: ماه به روایت آه/ پدیدآور: ابوالفضل زرویی نصرآباد/ انتشارات: کتاب نیستان/ تعداد صفحات: ۱۴۴/ نوبت چاپ: نهم.

انتهای پیام/