«تذکره اندوهگینان» و دعوت به اندیشیدن
معرفی این کتاب راحت نیست
به نظر می‌رسد معرفی کردن آدم‌ها وکتاب‌ها ـ و دیگر چیزها ـ به‌وسیله پررنگ‌ترین ویژیگی‌هایشان، کار سختی نباشد. «تذکره اندوهگینان» اما چند ویژگی آشکار و برجسته دارد و به همین دلیل، انتخاب یک صفت برای معرفی‌اش کار چندان راحت و ممکنی نیست.
این کتاب برای خوانندگانی با سلیقه‌های ناهمسان، جذابیت‌ها و شگفتی‌های متفاوتی می‌تواند داشته‌باشد. در این نوشته، تلاش می‌کنیم ویژیگی‌های اساسی‌تر داستان را بیان کنیم تا بنابر سبک مطالعه‌تان تصمیم بگیرید این کتاب را بخوانید یا از خیر خواندنش بگذرید.
برای شروع، به سراغ سبک نوشتاری داستان می‌رویم. بنا بر تعریف ایرنا ریما مکاریک در دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر: «پسامدرنیسم متضمن ترکیب به ظاهر منتاقض خودآگاهی و نوعی زمینه‌سازی تاریخی آیرونیک است. مثلا آن‌چه فراداستان تاریخ‌نگارانه خوانده شده است داستانی است که به‌طور هم‌زمان درون‌سو و برون‌سو است، یعنی هم به وضعیت خود به مثابه داستان، روایت یا زبان می‌پردازد و هم در یک واقعیت تاریخی اثبات‌پذیر ریشه دارد.» به زبان ساده‌تر و بنا بر آن‌چه دکتر حسین پاینده درباره معنا‌ی این مفهوم می‌نویسد: «یکی از مهم‌ترین مضامین داستان‌های پسامدرنیستی، پیچیده شدن مفهوم «واقعیت» است. داستان‌نویسان پسامدرنیست می‌کوشند تا تمایز‌ناپذیری «واقعیت» از «تخیل» را نشان بدهند.»
«تذکره اندوهگینان» اثر حسام‌الدین مطهری با جعل تاریخ، نمونه خوبی از داستان‌های پسامدرن به حساب می‌آید. راوی غیرقابل اعتماد، آمیختن رویدادهای واقعی با وقایع خیالی یا غیرتاریخی و قرار دادن شخصیت‌های حقیقیِ تاریخ در کنار شخصیت‌های تخیلی از ویژگی‌های پست مدرنیستی این روایت است.
از دیگر سو، نویسنده در انتخاب زبانِ روایت هوشمندی به خرج داده و زبانِ رمان را متناسب با زمانِ رویدادها ـ قرن چهارم ـ انتخاب کرده است. در حقیقت، در این اثر، زبان، پوشش مناسبی‌ست برای روایت‌های تاریخی و همین ویژگی، تاثیرِ قابل توجهی در پذیرش واقعی بودن حوادث می‌گذارد.
اگر بخواهیم سیر داستان را در جمله‌ای خلاصه کنیم، می‌توان گفت: «آن‌چه محتوای کتاب را تشکیل می‌دهد، شرحِ سفرِ راوی از غم به اندوه و از اندوه به شادی است» بنا به گفته حسام‌الدین مطهری، نویسنده کتاب، این رمان برای همه آن‌هایی نوشته‌شده که در جست‌وجوی خود هستند. او هم‌چنین اضافه کرده: «به هیچ وجه مدعیِ نشان دادنِ یک راه نیستم. خودم را هم در جایگاهِ یک مصلح یا هدایت‌گرِ اجتماعی تصور نکرده‌‌ام. تذکره خالی از هرگونه دعوت به آیین، کیش، مذهب و نگرش است. اما کسانی که به هر دلیل، خود را بی‌اندازه در این جهان بیگانه می‌دانند مخاطبانِ اصلی رمان تذکره اندوهگینان محسوب می‌شوند.»
شاید به همین دلیل است که او در تقدیم‌نامه کتابش می‌نویسد: «به هر اندوهگینی و به او که هر اندوه را تاب آورد.»
تذکره اندوهگینان از دو بخش تشکیل می‌شود؛ بخش اول، خود به دو قسمت تقسیم می‌شود: قسمتی با عنوان «پیش از آغاز» و قسمتی دیگر که «مقدمه استاد ایرج فولادوند» نامیده شده است و این بخش در عین حال که بخش مهمی از داستان را تشکیل می‌دهد اما به تعلیقی می‌ماند. بخش دوم نیز به همین سیاق از سه بخش مجزا تشکیل می‌شود: «یادداشت مصحح»، «یابنده نسخه» و «روایت شرح حال و سرگذشتِ شخصیتِ محوری کتاب ـ عبدالله ـ و حکایت سفرهای او به وادی‌های هفت‌گانه».
در حقیقت، تذکره اندوهگینان تلاش می‌کند انسان را به خلوت و بازاندیشی درباره باورهای خود دعوت کند. «سال‌هاست می‌پندارم حقیقت آن گوهر شکسته است، تکه تکه و هر تکه به قدر دانهء ارزنی نهفته در دل هر مخلوق و پراکنده به میان هر قوم و قبیله و مسلک. باید که اصل گوهر بشناسی. باید سفر کرد و هر دانه یافت. توشه برگیر از زمستان پای بند عبدالله تا چون بهار دمید، تهی انبان نروی.»
از سبک نگارشیِ داستان، زبانِ روایت و محتوای کتاب به طور خلاصه صحبت کردیم. در ادامه، اگر بخواهیم از دقت و توجه نویسنده برای نوشتن این کتاب بیش‌تر برای‌تان بگوییم، می‌توان به ویژگی دیگری از داستان اشاره کرد؛ برخلاف عنوان کتاب که برای مخاطبان‌ش ایجاد پرسش و تعلل می‌کند، نام‌گذاری فصل‌ها، کوتاه‌شده حوادث همان فصل هستند و پیش از ورود به هر فصل، گزیده‌ای از محتوای آن فصل را در طبق اخلاص تقدیم مخاطب می‌کنند. در نگاه نخست، شاید این نکته از نقاط ضعف کتاب شمرده شود اما اگر ادبیات کلاسیک و گذشته‌گان را مطالعه کرده باشید، لابد می‌دانید که این سنت، در متون کهن بی‌سابقه نیست. پس شاید حکمت این توجه نویسنده که در ابتدا بی‌توجهی می‌نمود این باشد که ماجرای تاریخی و داستان نسخه‌های یافته‌شده و نیافته شده‌ای که در مقدمه به آن پرداخته شد را باورپذیرتر کند.
عنوان: تذکره اندوهگینان/ پدیدآور: حسام‌الدین مطهری/ انتشارات: اسم/ تعداد صفحات: 208/ نوبت چاپ: دوم.
انتهای پیام/
