29 اسفند 1402
Tehran
9 ° C
ما را در شبک های اجتماعی دنبال کنید
آخرین مطالب
بازگشت
a

مجلهٔ الکترونیک واو

روایتی بی­‌طرف از وزیر خارجه دکتر مصدق
راز زبان سرخ

دکتر حسین فاطمی، از آن آدم‌­هاست که تا سال­‌ها پس از مرگشان هم حرف و حدیث درباره‌­شان تمام نمی­‌شود. مردی با سر سبز و زبانی سرخ. زبانی که در تعداد زیادی از ژورنالیست­‌های دهه 1320 و 1330 خورشیدی که شاهد سال‌­های پرالتهابی در تاریخ ایران بوده­‌اند، می‌­توان سراغ گرفت. ژورنالیست‌­هایی که با گذشت 40 سال از قیام مشروطه هنوز سودای آزادی در سر داشتند و از هر فرصتی برای نقد تند و تیز استفاده می­‌کردند، به ویژه آن­که با سرنگونی رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضای جوان، حس کرده بودند فضا برای تحقق آرمان­‌هایشان فراهم است، اما دیری نپایید که اشتباه تحلیل­شان را به چشم خود دیدند.

فاطمی با مختصاتی که از او گفتیم در یکی از پرالتهاب‌­ترین دوران­‌های تاریخ معاصر ایران نقش‌­آفرینی کلیدی داشت و زبان تندش نه تنها باعث اعدامش شد بلکه نظرات هم‌عصرانش را نیز دچار تشتت و اختلاف کرد تا اینکه با گذشت نزدیک به 70 سال از سحرگاه خونین 19 آبان 1333 و اعدام او، هنوز مورخین و حتی سیاسیون نظرات گوناگون و بعضا متضادی در مورد او داشته باشند.

در چنین شرایطی تاریخ­‌نگاری در مورد یک فرد، کار سختی است و پژوهشگر باید تمام تلاش خود را معطوف به این کند که احساسات شخصی یا پیش‌­فرض‌­های ذهنی باعث جهت‌دهی ناصواب به روایتش از تاریخ نشود.

کتاب «سیدحسین فاطمی» از مجموعه «شخصیت‌­های مانا» که آن را انتشارات سوره مهر در سال 1399 چاپ کرده است تلاشی قابل تامل برای نزدیک شدن بی­‌طرفانه به شخصیت وزیر خارجه دکتر مصدق است.

محمد چگینی به عنوان نویسنده این کتاب کوشیده در حدود 200 صفحه که تقریبا حجم کمی برای کتاب­‌های تاریخی به شمار می­‌رود نگاهی سریع به سراسر زندگی دکتر فاطمی داشته باشد که به نظر می‌­رسد وی در این کوشش تا حد زیادی موفق هم بوده است. نویسنده در «سیدحسین فاطمی» نه آن­قدر به تلخیص و فشرده­‌سازی زندگی دکتر فاطمی دست زده است که بخش‌­های مهم زندگی او از قلم بیفتد و نه آن­قدر دچار اطناب و پرداخت مفصل به اقوال و اسناد مختلف تاریخی شده که مخاطب غیرتخصصی تاریخ از خواندن کتاب منصرف شود و عطای شناخت وزیر خارجه دکتر مصدق را به لقای کتاب ببخشد.

چگینی در کتابش، گزارش روان و خوش­‌خوانی هم از وقایع پیچیده دهه‌­های 20 و 30 ارائه کرده است. زبانی ساده و روایتی پیوسته و شفاف از آنچه که به‌­ویژه در ماجرای ملی شدن صنعت نفت گذشت این کمک را به مخاطبان کتاب می­‌کند تا شمای کلی خوبی از مساله به دست آورند و ذهنشان لابه‌لای نقل­‌قول­‌های مختلف تاریخی از شاهدان عینی یا تحلیل­گران سیاسی سردرگم نشود و همین را می‌­توان یکی از نقاط قوت مهم این کتاب دانست.

یکی از ویژگی‌­هایی که «سیدحسین فاطمی» را به اثری قابل قبول تبدیل کرده، رجوع نویسنده کتاب به ده­‌ها سند و منبع دست اول برای نگارش آن است. با رجوعی به صفحات 25 تا 30 کتاب که نویسنده در آن به معرفی و بررسی منابع تاریخی پیرامون دکتر فاطمی پرداخته است می‌­توان پی برد که چگینی برای نوشتن این اثر تنها به تلخیص یک یا چند منبع اکتفا نکرده بلکه با بررسی محتوایی نسبت به قوت و ضعف این منابع، تلاش کرده هر چه بیشتر به حقیقت ماجرای فاطمی نزدیک شود و یک اثر تاریخی وزین و حرفه­‌ای در مورد یک سوژه مشخص بنویسد. مولف در این کتاب بیش از 50 منبع متقدم و متاخر را که به نوعی به موضوع ملی شدن صنعت نفت یا دکتر حسین فاطمی مرتبط بوده‌­اند بررسی کرده و در جای‌جای کتاب از این منابع بهره جسته و در پاورقی‌­ها از آن­ها یاد کرده است.

متاسفانه یکی از آفت‌­هایی که برخی کتاب‌­های عمومی تاریخ به آن دچار می­‌شوند شعارزدگی و یا هواداری و کین­ه‌توزی علیه شخصیت­‌های تاریخی است. چگینی در این کتاب موفق شده تا حد زیادی به دامن شعار زدگی و بیانیه‌­خوانی نیفتد و علیرغم علاقه شخصی­‌اش به مرحوم دکتر فاطمی، صادقانه از اشتباهات او بگوید و البته در نقاط مختلفی هم با ارائه اسناد مختلف از عملکرد و شخصیت فاطمی دفاع کند. او در این کتاب سندنگار صرف هم نبوده و گاهی صراحتا تحلیل خود از ماجراها و ادعاهای له یا علیه فاطمی را بیان کرده و در جایگاه داوری نسبت به موضوع می­‌نشیند. اتفاقی که شاید به مذاق برخی خوشایند نباشد اما به‌هرحال به خواننده‌­ای که شاید دیگر فرصتی برای پژوهش دقیق در زمینه این مساله نداشته باشد کمک خوبی برای فهمیدن موضوع و یافتن پاسخ مسائلش می­‌کند.

 بی­‌راه نیست بگوییم اگر می­‌خواهید در مورد دکتر حسین فاطمی بیشتر بدانید این کتاب، نقطه آغاز خوبی برای این کار است. نویسنده تقریبا از هیچ برهه و مساله مهمی در زندگی فاطمی عبور نکرده مگر آن که در حد خوبی به آن پرداخته و سعی کرده تصویری روشن از موضع یا عملکرد فاطمی در آن مساله پیش چشم مخاطب بگذارد و همین برای علاقه‌مندان به شناخت یک شخصیت تاریخی فرصت مغتنمی است. زیرا طرح سوال درست از تاریخ، کمک به طی کردن نیمی از مسیر است و این کتاب سوال‌­ها و سرفصل‌‌های خوبی را در اختیار خواننده قرار داده است. ای‌کاش حوزه هنری و انتشارات سوره مهر نسبت به تکمیل مجموعه شخصیت­‌های مانا اهتمام ورزند و ذخیره ارزشمندی از روایت زندگی و زمانه تاریخ معاصر برای نسل جوان بر جای گذارند.

 

عنوان: سیدحسین فاطمی؛ جلد سیزدهم از مجموعه شخصیت‌های مانا/ پدیدآور: محمد چگینی/ انتشارات: سوره مهر/ تعداد صفحات: 239/ نوبت چاپ: اول.

انتهای پیام/

ارسال نظر