در چنین شرایطی تاریخ‌نگاری در مورد یک فرد، کار سختی است و پژوهشگر باید تمام تلاش خود را معطوف به این کند که احساسات شخصی یا پیش‌فرض‌های ذهنی باعث جهت‌دهی ناصواب به روایتش از تاریخ نشود.
کتاب «سیدحسین فاطمی» از مجموعه «شخصیت‌های مانا» که آن را انتشارات سوره مهر در سال 1399 چاپ کرده است تلاشی قابل تامل برای نزدیک شدن بی‌طرفانه به شخصیت وزیر خارجه دکتر مصدق است.
محمد چگینی به عنوان نویسنده این کتاب کوشیده در حدود 200 صفحه که تقریبا حجم کمی برای کتاب‌های تاریخی به شمار می‌رود نگاهی سریع به سراسر زندگی دکتر فاطمی داشته باشد که به نظر می‌رسد وی در این کوشش تا حد زیادی موفق هم بوده است. نویسنده در «سیدحسین فاطمی» نه آنقدر به تلخیص و فشرده‌سازی زندگی دکتر فاطمی دست زده است که بخش‌های مهم زندگی او از قلم بیفتد و نه آنقدر دچار اطناب و پرداخت مفصل به اقوال و اسناد مختلف تاریخی شده که مخاطب غیرتخصصی تاریخ از خواندن کتاب منصرف شود و عطای شناخت وزیر خارجه دکتر مصدق را به لقای کتاب ببخشد.
چگینی در کتابش، گزارش روان و خوش‌خوانی هم از وقایع پیچیده دهه‌های 20 و 30 ارائه کرده است. زبانی ساده و روایتی پیوسته و شفاف از آنچه که به‌ویژه در ماجرای ملی شدن صنعت نفت گذشت این کمک را به مخاطبان کتاب می‌کند تا شمای کلی خوبی از مساله به دست آورند و ذهنشان لابه‌لای نقل‌قول‌های مختلف تاریخی از شاهدان عینی یا تحلیلگران سیاسی سردرگم نشود و همین را می‌توان یکی از نقاط قوت مهم این کتاب دانست.
یکی از ویژگی‌هایی که «سیدحسین فاطمی» را به اثری قابل قبول تبدیل کرده، رجوع نویسنده کتاب به ده‌ها سند و منبع دست اول برای نگارش آن است. با رجوعی به صفحات 25 تا 30 کتاب که نویسنده در آن به معرفی و بررسی منابع تاریخی پیرامون دکتر فاطمی پرداخته است می‌توان پی برد که چگینی برای نوشتن این اثر تنها به تلخیص یک یا چند منبع اکتفا نکرده بلکه با بررسی محتوایی نسبت به قوت و ضعف این منابع، تلاش کرده هر چه بیشتر به حقیقت ماجرای فاطمی نزدیک شود و یک اثر تاریخی وزین و حرفه‌ای در مورد یک سوژه مشخص بنویسد. مولف در این کتاب بیش از 50 منبع متقدم و متاخر را که به نوعی به موضوع ملی شدن صنعت نفت یا دکتر حسین فاطمی مرتبط بوده‌اند بررسی کرده و در جای‌جای کتاب از این منابع بهره جسته و در پاورقی‌ها از آنها یاد کرده است.
متاسفانه یکی از آفت‌هایی که برخی کتاب‌های عمومی تاریخ به آن دچار می‌شوند شعارزدگی و یا هواداری و کینه‌توزی علیه شخصیت‌های تاریخی است. چگینی در این کتاب موفق شده تا حد زیادی به دامن شعار زدگی و بیانیه‌خوانی نیفتد و علیرغم علاقه شخصی‌اش به مرحوم دکتر فاطمی، صادقانه از اشتباهات او بگوید و البته در نقاط مختلفی هم با ارائه اسناد مختلف از عملکرد و شخصیت فاطمی دفاع کند. او در این کتاب سندنگار صرف هم نبوده و گاهی صراحتا تحلیل خود از ماجراها و ادعاهای له یا علیه فاطمی را بیان کرده و در جایگاه داوری نسبت به موضوع می‌نشیند. اتفاقی که شاید به مذاق برخی خوشایند نباشد اما به‌هرحال به خواننده‌ای که شاید دیگر فرصتی برای پژوهش دقیق در زمینه این مساله نداشته باشد کمک خوبی برای فهمیدن موضوع و یافتن پاسخ مسائلش می‌کند.
بی‌راه نیست بگوییم اگر می‌خواهید در مورد دکتر حسین فاطمی بیشتر بدانید این کتاب، نقطه آغاز خوبی برای این کار است. نویسنده تقریبا از هیچ برهه و مساله مهمی در زندگی فاطمی عبور نکرده مگر آن که در حد خوبی به آن پرداخته و سعی کرده تصویری روشن از موضع یا عملکرد فاطمی در آن مساله پیش چشم مخاطب بگذارد و همین برای علاقه‌مندان به شناخت یک شخصیت تاریخی فرصت مغتنمی است. زیرا طرح سوال درست از تاریخ، کمک به طی کردن نیمی از مسیر است و این کتاب سوال‌ها و سرفصل‌‌های خوبی را در اختیار خواننده قرار داده است. ای‌کاش حوزه هنری و انتشارات سوره مهر نسبت به تکمیل مجموعه شخصیت‌های مانا اهتمام ورزند و ذخیره ارزشمندی از روایت زندگی و زمانه تاریخ معاصر برای نسل جوان بر جای گذارند.
عنوان: سیدحسین فاطمی؛ جلد سیزدهم از مجموعه شخصیت‌های مانا/ پدیدآور: محمد چگینی/ انتشارات: سوره مهر/ تعداد صفحات: 239/ نوبت چاپ: اول.
انتهای پیام/
