فریاد اعتراض جلال در «مدیر مدرسه»
روایت درد همیشگی
جلال‌آل‌احمد، نویسنده‌ای به‌نام، که حتی ناآشنایان با ادبیات، با نام او آشنایند. او جزو نویسندگان نامور قرن چهارده و همسر سیمین دانشور، نویسنده زن خوش‌نام ایرانیست. اما علت شهرت جلال چیست؟ چرا پس از گذشت سالیان، هنوز هم در بین اهالی ادب، جایگاه ویژه‌ای دارد؟ در این نوشته سعی شده تا شناختی نسبی درباره آل‌احمد پیدا کرده و کتاب معروف او، «مدیر مدرسه» را مورد بررسی قراردهیم.
ـ صاحب اندیشه
جلال آل‌احمد با اسم کامل سیدجلال‌الدین آل‌احمد، نویسنده روشنفکر، که در جنبش ادبی قرن چهاردهم هجری تاثیر به‌سزایی داشت. او در خانواده‌ای مذهبی متولد شد و تا ابتدای جوانی، ادامه‌دهنده مسیر پدر و خاندان خود، برای روحانیت و طلبگی بود. اما در ابتدای جوانی و آشناییش با کسروی و سنگلجی، و در ادامه، پیوستن او به حزب توده، مسیر زندگی‌اش دستخوش تغییر شد و همین تغییرات باعث جدایی او از خانواده شد.
تحصیلات او در رشته زبان و ادبیات فارسی تا مقطع دکتری ادامه یافت و در کنار آن، از پیگیری جریان‌های روشنفکری رویگردان نشد، بلکه به‌صورتی جدی‌تر آن‌ها را دنبال کرد. البته که جلال نویسنده و روشنفکرِ صرف نبود. اون در کنار نوشتن رمان، به نوشتن سفرنامه، نقد ادبی و ترجمه کتب خارجی نیز می‌پرداخت. جلال جزو کسانی بود که اهالی ادب و فلسفه را با کامو، سارتر و داستایفسکی آشنا کرد.
نوشتار متفاوت جلال، باعث شهرت او در بین اهالی ادب شد. او با زبانی عامیانه و البته پرخاشگر و تیزبین، به بیان تفکرات و اندیشه‌های خود در قالب رمان پرداخته است. برخلاف نویسنده هم‌عصر خود، صادق هدایت، با گفتاری برون‌گرایی به بیان افکار خود می‌پردازد. او با بیانی کوبنده، از جانب شخصیت‌های داستانی، حرف خود را به گوش مخاطبین می‌رساند که این نوع روایت در ادبیات فارسی از آن با عنوان «من‌نویسی» یاد می‌شود. تعبیر از من‌نویسی آن است که نویسنده در داستان خود به عنوان فردی صاحب‌اندیشه به بیان افکار و نظرات خود می‌پردازد و رمان، پل ارتباطی افکار بین خواننده و نویسنده است. به بیانی دیگر، خواننده با مطالعه رمان، با حضور فکری نویسنده سر و کار دارد.
اما با توجه به تمام این نکات ذکرشده که در نوشته‌های جلال هویداست، علت محبوبیت جداگانه کتاب «مدیر مدرسه» چیست؟
ـ بازشناسی
مدیر مدرسه در بین کتاب‌های آل‌حمد، از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار است که در سال ۱۳۳۷ به چاپ رسید. نوشتن این کتاب مربوط به زمانی‌ست که او پس از جدایی از حزب توده و گرفتاری در دام افسردگی، مدتی را به دور از تمامی هیاهوهای سیاسی گذراند تا راهی برای بازشناسی خود بیابد.
کتاب مدیر مدرسه، کتابی است از دل مردمی که هرکدام درکنارش گذران زندگی دارند. کتابی که می‌توان آن را به زندگی همگان تعمیم داد.
ـ مدیر مدرسه
«مدیر مدرسه داستان معلمی است که از درس دادن و سر و کله‌زدن با بچه‌ها خسته‌شده و می‌خواهد به‌عنوان مدیر مدرسه به استراحت بپردازد. برای این کار با رشوه، مدیریت مدرسه‌ای دور افتاده را تصاحب می‌کند، اما با دیدن اوضاع و مشکلات آن‌جا و نیز تبعیض‌هایی که در مورد بچه‌ها می‌بیند، سرانجام استعفا می‌دهد.» (کتاب مدیر مدرسه، انتشارات به‌سخن)
ـ مدرسه‌ای برای والدین
جلال در این کتاب با استفاده از زبانی خودمانی و عامه‌پسند به روایت داستان خود می‌پردازد. او در این بیان اول شخص مفرد، بدون استفاده از اسامی خاص، داستان را پیش می‌برد و صرفا با توصیفاتی ریزبینانه، نقش شخصیت را در دل مخاطب می‌کارد. استفاده از ضرب‌المثل‌ها و کنایات قدیمی، در کنار زبان عامیانه داستان، باعث هم‌دردی ملموس‌تر برای خواننده شده است.
فریاد اعتراض جلال، در سطر به سطر کتاب، هویداست. می‌توان بند به بند وجود را در دل این اعتراضات همگام آن ساخت. زیرمیزی و رشوه‌هایی که پس از گذشت سالیان پایه‌های آن برچیده که هیچ، محکم‌تر شده است، اختلاف طبقاتی و فقری که در دل جوامع بیداد می‌کند و هیچ جامعه‌ای نتوانسته تا کنون خود را در مقابل آن مصون بدارد. و البته از همه مهم‌تر، نظام آموزشی اشتباهی که راه تمامی پیشرفت‌ها را بر جوامع می‌بندد. کودکانی که ساعات اصلی زندگی‌شان را در دل مدارسی می‌گذارنند که هنوز به آگاهی کامل برای رشد انسانی دیگر، نرسیده‌اند. و به بیان زیبای جلال: «مدرسه را باید اول برای پدر و مادرها باز کرد.»
ـ چاره‌جویی
مدیر مدرسه کتابی است که هنوز هم پس از گذشت سالیان، برای خواننده دردناک است. زیرا او با تمام وجودش، دردِ جلال را حس می‌کند. دردی که هنوز هم راه درمانش کشف نشده است. جلال، فریاد زد. فریاد زد تا به گوش همگان برساند که باید به فکر چاره بود. درد کم‌کم همچون سمی مهلک در تمام وجود جاری می‌شود و مرگ را ندا می‌دهد. اما تنها گوش سپردن به فریاد، کافی نیست. چاره‌ای باید…
عنوان: مدیر مدرسه/ پدیدآور: جلال آل‌احمد/ انتشارات: ناشران مختلف/ تعداد صفحات: ۲۸۰/ نوبت چاپ: اول.
انتهای پیام/
