حدود دوسال پیش از مرگ معاویه، در حجی که امام حسین علیه‌السلام گذاردند خطبه‌ای ایراد کردند که می‌تون این خطبه را مطلع قیام ایشان در سال ۶۱ هجری دانست. خطبه‌ای که امام در مکه برای بیش از هزار نفر از صحابه پیامبر و تابعین ایراد فرمودند. خطبه منا در شرایط و تنگنای سیاسی حکومت معاویه ایراد شد و یکی از سرنوشت‌ساز‌ترین خطبه‌ها برای مسلمانان بوده است که سره بتواند راهش را از ناسره جدا کند. امام در خطبه منا تکلیف را دربرابر حکومت جور و فساد معاویه مشخص می‌کنند و راه اصلاح را نمایان می‌سازند و در حقیقت حرکت از همان جا آغاز می‌شود.
یکی از جلوه‌های روشن حرکت امام حسین انسان‌سازی و نشان دادن کرامت انسان است. قیام امام حسین و حادثه کربلا از پی طی طریق بندگی و به دست آوردن کرامت انسانی و رسیدن به نقطه برخورداری است. طی کردن راه بندگی یک‌شبه نیست. عاشورا را نمی‌توان حرکتی هیجانی محصول چند ماه آخر زندگی شهدای کربلا دانست بلکه این تحول یا بهتر بگویم این مشعر، حاصل و دست‌رنج مودب شدن به آداب الهی و قدم گذاشتن در سلوک و مسیر بندگی است. این که هر کدام از شهدای کربلا برای رسیدن به مقام فنای الهی، یکی‌یکی اسماعیل‌های خود را به قربانگاه برده و در راه رسیدن به معشوق قربانی کرده‌اند. آغاز قیام امام حسین را نمی‌توان از مرگ معاویه و پیشنهاد بیعت یزید دانست. حرکت به سمت تحول و دگرگونی و اعتراض، از پیش‌تر آغاز شده است و یکی از لحظات بروز آن ایراد خطبه منا است.
یکی ازمهم‌ترین آثاری که با پرداختن و شرح خطبه منای سیدالشهدا اندکی این سیر و سلوک را روشن می‌نماید، جلد دهم از مجموعه سلوک عاشورایی نوشته آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی است. می‌توان شرح خطبه منا را مرور و جمع‌بندی مجموعه ده جلدی از اثر مرحوم آقا مجتبی تهرانی دانست که از مجالس وعظ ایشان درباره امام حسین به رشته تحریر درآمده است. در طول منازل این ده جلد که با عنوان سلوک عاشورایی منتشر شده است، حضرت استاد هر بار از نگاه و زاویه تازه‌ای سعی دارد که قیام امام حسین را تبیین کند و سرانجام آن نه جلد، شرح خطبه بی‌بدیل و بلندمرتبه مناست که امام حسین با بیانی محکم ریشه‌های کفر و مقام حاکم فاسد زمان، معاویه را به چالش می‌کشند.
خطبه منا یکی از همان خطبه‌های با صلابت و انسان‌ساز امام حسین است. امام در حجی که دو سال قبل از مرگ معاویه گذاردند، در میان زعما و بزرگان اقوام مختلف درباره دین جدشان رسول‌الله دست به روشنگری زدند تا افق‌های سیاسی، عبادی، فرهنگی و اجتماعی دین را بار دیگر روشن کنند. امام در خطبه منا با نگاه انقادی و تفکر نقاد، ارکان حکومت فاسد را بار دیگر نشان دادند و ویژگی‌های حکومت اسلامی پیامبر و امیرالمومنین را برشمردند.
حاج آقا مجتبی تهرانی در بیان و شرح خطبه منا سلوک عارفانه اما عالمانه عاشوا را دوباره و از نقطه آغاز برشماری می‌کنند. ویژگی‌های امام علی و ویژگی‌های حاکم عادل که شایسته جانشینی پیامبر است را شرح می‌دهند و بعد از آن به معرفی و نقد حکومت فاسد معاویه می‌پردازند. بعد از آن کم‌کم به تحرکات جامعه آن روز می‌پردازند. این که معاویه سعی دارد بیعت حسین بن علی را پیش از تسلیم شدن در برابر مرگ بگیرد. استاد تهرانی بعد از آن به تبیین جامعه و تفاوت مردم کوفه با مدینه می‌پردازد و بعد استراتژی امام حسین و امام علی را در برابر حکومت جور بازگو می‌کند. این نوع بیان در جلد دهم سلوک عاشورایی حرکت آرام اما با هدف و روشن به سمت اصلاح جامعه را نشان می‌دهد و بعد از آن است که وقتی شرایط جامعه روشن شد، شرح خطبه منا آغاز می‌شود.
در شرح خطبه منا یکی از اساسی‌ترین فرازهایی که مورد شرح و بسط قرار می‌گیرد، دیدگاه امام حسین به عدالت است. این که امام عدالت و حقوق انسان‌ها را چگونه معرفی می‌کند و پایمال‌کنندگان آن را به چالش می‌کشد، کلید سر منزل مقصود است. این که بخواهی امام حسینی شوی، باید اول بدانی امام حسین ارزش ها و کرامت انسان را چگونه پاس می‌دارد. باید بدانی که امام حسین با سر باختن در راه حق، مطالبه حقوق انسان و حق برخورداری از آزادی و عزت نفس را نمایان می‌کند.
امام حسین با وجود مصلحت‌اندیشان پیرامونش که از بعضی از نزدیکان او محسوب می‌شدند، به خاطر ارزش‌های وجودی انسان، سازش و نشستن بر سر سجاده در سکوت را انتخاب نمی‌کند و آواز هیهات من الذله سر می‌دهد. فریادی که پژواکش تا همیشه تاریخ طنین‌انداز است خواه بشنویم و خواه از برابر آن عبور کنیم و به خودمان جفا کنیم.
در شرح خطبه منا نمایان است که امام حسین علیه‌السلام در پی تصاحب قدرت نبود. در حقیقت امام، در مخالفت با معاویه و یزید تلاش نمی‌کرد تا محور اختلاف را حکومت و به دست آوردن قدرت خلیفه بداند، بلکه امام در واقع در پی یک زندگی پاک و سرافرازانه بود. امام روشن ساخته بود که نه معاویه و نه یزید کوچک‌ترین نسبتی با برقراری عدل و عدالت نداشتند و با بی‌تدبیری و خصومت، جاه و قدرت را به قعر چاه ذلالت و بدبختی کشاندند.
اگر بخواهیم، به اختصار و با نگاهی به موضوعات مورد بحث در جلسات سلوک عاشورایی سیر کتاب را مورد بررسی قرار دهیم می‌توانیم بگوییم که شرح خطبه منا در حقیقت به جز شرح و بسط کامل خطابه عظیم منا، دلایل قیام امام حسین را از آغاز حکومت فاسد معاویه تا صلح امام حسن مجتبی علیه‌السلام که بدون شک، شوکرانِ صلح، زمینه‌ساز و دلیل قیام عاشورا بود را روشن می‌سازد.
آیت‌الله تهرانی در شرح خطبه منا، خطابه عظیم امام حسین را در سه بخش معرفی می‌کند: بخش اول: مربوط به فضايل امیرالمومنین علیه‌السلام و خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام است، بخش دوم: درباره دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و اهمیت این وظیفه و واجب الهی است و بخش سوم : اشاره به وظیفه علما است که که بر آن‌ها لازم است در مقابل ستمگران و مفاسد اجتماع اسلامی قیام کنند.
جان کتاب شرح خطبه منا در حقیقت نگاه دوباره به دلایل قیام و همین‌طور آمادگی و شرط بندگی برای ارج نهادن فرمان الهی است تا نشان دهد برای یک حرکت پیروز زمینه‌سازی و تلاش لازم است. برای رسیدن به سرحد بندگی باید در کنار سیر و سلوک عارفانه شیوه زیستن سرافرازانه و سرخم نکردن در برابر ظلم را طی کرد.
« خدایا! تو می‌دانی که آنچه از ما سر زد، برای رقابت در فرمانروایی و نیز دسترسی به مال بی‌ارزش دنیا نبود، بلکه از آن روست که نشانه‌های آیین تو را بنمایانیم و سر و سامان‌بخشی را در سرزمین‌هایت آشکار سازیم تا بندگان ستمدیده تو آسوده گردند و به فرایض و سنن و احکام تو عمل کنند. و شما (ای مردم!) اگر ما را (در این راه مقدس) یاری نرسانید و در خدمت ما نباشید، ستمگران (بیش از پیش) بر شما نیرو گیرند و در خاموش کردن نور پیامبر شما بکوشند. خدا ما را بس است و بر او توکل داریم و به سوی او بازمی گردیم و سرانجام به سوی اوست.»
عنوان: سلوک عاشورایی، منزل دهم، شرح خطبه منا/ پدیدآور: آیت‌الله مجتبی تهرانی/ انتشارات: مصابیح‌الهدی/ تعداد صفحات: 384/ نوبت چاپ: سوم.
انتهای پیام/
