مجلهٔ الکترونیک واو

کتاب «پس از پنجاه سال» در ستایش تفکر و شک و سوال است. بدون توجه به محتوا، روش پژوهش این کتاب برای من خواننده ارزشمند بود.  اینکه در احادیث متعددی از معصومین داریم لحظه‌ای تفکر برتر از روزها عبادت است شاید به این دلیل باشد که تفکر حرکت به دنبال دارد. فکر کردن آدمی را هول می‌دهد تا پاسخ مجهولاتش را بداند. تفکر با سوال همراه است و سوال موتور محرک پژوهیدن است. ایرادی که مرحوم شهیدی از تاریخ‌نویسان قدیم می‌گیرد این است که آنها حوادث را از جهت اسباب و علت‌های اجتماعی و اقتصادی و مردم‌شناسی تحلیل نمی‌کردند و بیشتر به جنبه سیاسی و نظامی رویدادها توجه داشته‌اند.

مرحوم شهیدی سال‌ها پیش سوالی داشت که او را به حرکت درآورد. او می‌خواست بداند چرا واقعه عاشورا رخ داد؟ عزاداری برای او مخدر نبود و عادت نکرده بود به شنیدن مشهورات. پاسخ‌ها او را قانع نمی‌کردند. در خلوت فکر می‌کرد چرا بعد از پنجاه سال از رحلت پیامبر و رسوخ آداب مسلمانی بین اعراب، نوه رسول خدا آنگونه مظلومانه و سنگدلانه شهید شد؟ جعفرشهیدی طلبه جوانی بود که شک کرد. به مورخان و مفسران پیشین شک کرد. به هر آنچه خوانده بود با دیده انتقادی نگاه کرد و نتیجه‌اش شد کتاب «پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین علیه اسلام».

مرحوم شهیدی در فصول ابتدایی توضیح می‌دهد که درباره علت قیام امام چه چیزهایی شنیده. او شنیده که علتش بیعت نکردن با خلیفه فاسق یزید بوده است اما در ادامه توضیح می‌دهد که این دلیل او را قانع نکرده است.

عنوانی که مرحوم شهیدی برای کتابش انتخاب کرده هم به نظر نگارنده برخاسته از نتیجه‌ایست که در پژوهشش به آن رسیده. اگر امام فقط به دلیل بیعت نکردن با یزید به آن سرنوشت دچار شد اسم آن را خروج می‌گذاشتیم. کما اینکه قیام معنای انقلابی‌تر و مثبت‌تری دارد. ممکن است با جنگ و قتال همراه باشد و ممکن است به نوع دیگری بخواهد ظالم و ظلم را کنار بزند.

بنا به گفته مرحوم شهیدی در کتابش او علاوه بر مطالعه متون اصلی و مرجع و تاریخ‌خوانی به مطالعه احوالات اجتماعی و جغرافیایی و اقتصادی مردم آن روزگار و تحلیل و تفکر پیرامون آن پرداخته است. او معتقد است شاید نیاز باشد برای بررسی علت حادثه عاشورا نه تنها به سال شصت و یک هجری حتی به دوران قبل از ولادت پیامبر اکرم(ص) بازگردیم.

متن این اثر پژوهشی روان و صمیمانه است. مرحوم شهیدی گاهی احساسش را در نوشتن دخیل کرده و حتی با مخاطب به بده و بستان پرداخته است. مثلا در جایی می‌گوید حدس می‌زنم این قضیه فلان‌گونه باشد و بعد به مخاطب می‌گوید ممکن است تو من را متهم به بدبینی کنی اما دلایل من برای این بدبینی اینهاست.

در قسمتی دیگر عصبانیتش از متن بیرون می‌زند. آنجا که با مجهولات تاریخی مواجه می‌شود و با عصبانیت گله می‌کند از تاریخ‌نویسانی که گاهی در نوشتن قسمت‌های مهمی از تاریخ بی‌دقتی کرده‌اند و گاهی از بعضی جزییات بی‌ارزش نگذشته‌اند.

گاه با کنایه و مزاح اتفاقی را سرزنش می‌کند. مانند صفحه پایانی کتاب که لحظه آمدن حجاج ابن یوسف به کوفه را ترسیم می‌کند. لحظه‌ای که کوفیان در مسجد می‌خواهند با سنگباران جلوی مرد ناشناس بایستند اما زبان تند و برنده حجاج آنها را سرجایشان می‌نشاند مرحوم شهیدی با زبان طنز و استفاده مکرر از علامت تعجب می‌گوید: گفتی و گل گفتی! ما در جستجوی تو بودیم و انتظار چون تو نابغه را می‌بردیم! کرم نما و فرود آ که خانه خانه توست.

کتاب اسفند 1357 چاپ شد. در بحبوحه روزهایی که قیام مردم عاشورایی علیه طاغوت به ثمر نشسته بود. حالا این پژوهش همچنان پس ازچهل و اندی سال همچنان خواندنی و جزو کتاب‌های مهم و تاثیرگذار  پیرامون واقعه کربلاست.

هنگام مطالعه کتاب داشتم فکر می‌کردم آدم‌های دیندار باید بیشتر از بقیه دنبال سوال‌هایشان بروند. هر دین‌مدار باید یک پژوهشگر باشد. البته پژوهشگر نه از نوع موسساتی و پروژه بگیرش، بلکه پژوهنده به معنای واقعی کلمه کسی که تا به پاسخ سوالاتش دست پیدا نکند حس کند دین‌داری‌اش کامل نشده است. الان خیل عظیم و وسیعی پژوهشگر و موسسات پژوهشی پول نفت‌بگیر داریم که خروجی سودمند و محسوسی برای جامعه ندارند. خدا را شکر جعفر شهیدی قبل از انقلاب و در نبود شلنگ نفت در حوزه و بنا بر محرک‌های درونی این پژوهش را انجام داد.

امیدواریم تفکر انتقادی و پژوهندگی و پرسشگری بر لجاجت و شکاکی و توهم و پرخوانی و پژوهشگرنمایی غلبه کند.

عنوان: پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین(ع)/ پدیدآور: سیدجعفر شهیدی/ انتشارات: دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ تعداد صفحات: 180/ نوبت چاپ: پنجاهم.

انتهای پیام/