مستند نگاری دفاع مقدس از گونه‌های موفق در ادبیات ایران است. ما شاهد آثار موفق بسیاری در این زمینه بودیم. این آثار چنانچه وامدار ارزش حقیقی این اتفاق ارزشمند در تاریخ ایران است و گستره وسیعی از معارف، شخصیت‌ها و اتفاقات بزرگ بستر تولید این گونه قرار گرفته اما هنر نویسندگان این عرصه هم قابل توجه و ستایش است.
محمود شهبازی فرمانده‌ای بود که در دفاع مقدس بسیاری از شهرهای مرزی را توانست از دشمن بازپس گیرد. کتاب «راز نگین سرخ» به قلم حمید حسام، به زندگی فرمانده شهید محمود شهبازی می‌پردازد که مبتنی بر خاطراتی از شهید حاج حسین همدانی نوشته شده. داستان زندگی او از روزهای آغازین تا عملیات‌هایی که در آن نقش داشته. روایت این کتاب به گونه‌ای جذاب و داستانی نوشته شده اما مستند و مبتنی بر واقعیت. روایت در این کتاب بسیار منسجم است و حتی چیدمان وقایع به طوری صورت گرفته که در قالب مستند داستانی منطق آن دچار ضعف و سستی نشود. از این رو می‌توان گفت با روایتی خوش‌فرم و پیرنگی خوش‌قواره طرف هستیم.
شخصیت طبیعتا فعال و کنش‌گر است. انگیزه اصلی او اعتقادات است. او بر اساس اعتقادات مانند بسیاری از آدم‌های آن دوره و زمانه بر ارزش‌های معرفتی پایبند و محکم ایستاد. البته در سخن شاید به ظاهر نکته‌ای کلیشه‌ای باشد. اما انگار سرنوشت اجتماعی ما طوری است که گویا هر چه از آن دوران فاصله می‌گیریم بیشتر نیازمند بازگشت به اصول معرفتی و بنیان‌های انقلاب اسلامی می‌شویم. چه خوش گفت سید اهل قلم که «شهدا ماندند و زمان ما را با خود برد». از این جهت شخصیت بدون این که کلیشه‌ای باشد و پرداختی سطحی روی آن صورت بگیرد، بسیار خوب توصیف شده و چه در ظاهر و چه در منش و کنش‌ها، نویسنده توانسته به خوبی از پس این عنصر سخت در نویسندگی بر بیاید.
شخصیت‌های فرعی هم حتی در این روایت به خوبی پرداخت شدند. شخصیت‌پردازی در اثر کاملا پویاست. ما تغییر در شخصیت‌ها را می‌بینیم. نکته مهم این است که شخصیت‌های فرعی به واسطه ارتباط با محمود شهبازی و تحت تاثیر او دچار فراز و فرود و تغییر می‌شوند. این به خوبی در این روایت بیان و پرداخت شده که از خصوصیات مثبت این کتاب است.
با توجه به مقدمه گفته شده، درونمایه کار دفاع مقدس است که به فراز و فرودها و شخصیت فرمانده عزیز محمود شهبازی است. نمی‌توان گفت کار تکراری و شبیه به آثار هم‌نوع خود است. چرا که اولا با شخصیتی نو و فضایی نو مواجه هستیم. کار از شعاری شدن فاصله بسیاری گرفته و این از خصوصیات مثبت کار است.
این نکته به هنر نویسنده برمی‌گردد. چرا که در حوزه ارزشی هم کارهای بسیار وجود دارد و هم ذاتا پرداخت خوب و قابل توجهی بر این بخش از تاریخ کشور انجام شده. این در نوع خود بسیار مهم و ارزشمند است اما از نظر ساختاری تولید کارها را برای نویسنده‌های مستند سخت‌تر می‌کند. چرا که مطلوب هر کار جدیدی این است که یک پله از کارهای پیش از خود جلوتر باشد. اینجا بهتر است از نویسنده این کتاب بگوییم که در حوزه مستندنگاری دفاع مقدس با تجربه و مولف آثار ارزشمند بسیاری است. جناب حمید حسام به خوبی توانسته اثری شایسته و با کیفت ارائه دهد.
اگر بخواهیم محتوای کار را با یک کلمه بیان کنم چیزی که در ذهنم نقش بسته واژه «وحدت» است.
پرداخت‌ها و توصیف‌ها بسیار خوب و نمایشی هستند. نویسنده هرگز اسیر شتابزدگی نشده و پرداخت صبورانه و جزیی‌نگر است. که البته یکی از دلایل اصلی موفقیت در کارهای مستند است. داستان از صمیمیت و صداقت با مخاطب برخوردار است. مخاطب علاقه‌مند را در خود و در صحنه‌ها می‌کشاند. درک و تجسم خوبی در ذهن ایجاد می‌کند. بخشی از این وجه مثبت کار را البته توصیف‌ها که در موردش صحبت کردیم به عهده دارد.
نثر و زبان کار روان و خوشخوان و زاویه دید سوم شخص است. که زاویه دید خوبی برای مستند نگاری است. اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم با اثری خواندنی و جذاب روبه‌رو هستیم که نویسنده هنرمندانه از عناصر نوشتن بهره برده و وفادارانه به زندگی شهید شهبازی پرداخته است. همانطور که گفته شد دفاع مقدس عرصه‌ای از مفاهیم والای انسانی در اختیار جامعه ما گذاشت. هرکس نسبت به این واقعه تاریخی وظیفه‌ای دارد. چه وظیفه‌ای گرانمایه‌تر از نوشتن و زنده نگه داشتن این بستر انسانی. مخصوصا در روزگاری که نه فقط جامعه ما بلکه تمامی دنیا عطش فهمیدن و درک جنبه‌های هویتی و حقیقی انسان را دارد.
و در آخر به نام کتاب بپردازیم. چرا «راز نگین سرخ»؟ نگین سرخ عقیق انگشتر زیبای مادر بزرگوار شهید محمود شهبازی بود که آن را به پسرش هدیه کرد. و بعدتر او آن را به حاج حسین همدانی داد.
عنوان: راز نگین سرخ، زندگینامه داستانی سردار شهید محمود شهبازی/ پدیدآور: حمید حسام/ انتشارات: سوره مهر/ تعداد صفحات: ۳۵۲/ نوبت چاپ: دوم.
انتهای پیام/
