مجله الکترونیک
نویسنده
مروری بر اثری شاخص در میان رمانتیک‌ها
«مردی که می‌خندد» صدای اعتراض طبقه فرودست در میان صفحات رمانی عاشقانه است؛ در سال‌هایی که رمان به مهمترین ابزار برای بیان نقد و اعتراض و ترسیم چهره‌های معمولی بدل شده بود.
روایتی از عزاداری با طفل صغیر
سلما که از آب دست کشید احساس کردم خودم هم تشنه‌ام. آمدم باقی‌مانده آب توی لیوان را سر بکشم که صدای مداح توی حسنیه پیچید: لَیتَکُم فی یوم عاشورا جَمیعا تَنظرونی کَیفَ اِستَسقی لِطِفلی فاَبواَ اَن یَرحمونی. آب، توی دهانم مزه خون گرفت.
مروری بر حماسه «گیل‌گمش»
وقت‌هایی که زیادی در دنیای داستان‌ها غوطه‌ور می‌شوم با خودم فکر می‌کنم که اولین داستان را چه کسی آفرید یا چه کسی آن را مکتوب کرد. فکر می‌کنم ردپای اولین کلمه‌هایی که سر هم شدند تا داستانی را خلق کنند؛ به کدام دوره از تاریخ بشر برمی‌گردد. اگرچه اولین‌هایی به مدد باستان‌شناسان و کاوش‌گران و […]
مروری بر یکی از کتب «روایت پیشرفت»
آرزوهای دست‌ساز با تمام قوت و ضعف‌هایش متکی بر واقعیت است. بنابراین اگر نخواهیم صرفا از جنبه ادبی بدان بپردازیم و به خود خاطرات توجه کنیم، می‌توانیم کتاب را گام مهمی در راستای فرهنگ‌سازی برای ماندن و ساختن بدانیم.
مروری بر رمان تحسین‌شده «سوران سرد»
فضای مبهم و رازآلود کتاب از ابتدا تا چند صفحه مانده به انتهای کتاب، با قدرت حفظ می‌شود. در واقع غیر قابل حدس بودن وقایع از بزرگ‌ترین امتیازات این اثر است. امتیازی که مخاطبش را مجبور می‌کند بی‌وقفه کتاب را بخواند و ماجراها را دنبال کند. این غیر قابل حدس بودن که نتیجه تعلیق‌های درست […]
نگاهی به سفرنامه افغانستان رضا امیرخانی
ـ «جانستان کابلستان» و تاریخ جانستان کابلستان شرح وقایع سفر امیرخانی در مهر 1388 خورشیدی به افغانستان است. سفر او در دوره مهمی از تاریخ سیاسی ایران رقم می‌خورد. در سال 88 و بعد از اتفاقات انتخابات ریاست جمهوری. امیرخانی در سفرنامه‌اش از ذکر جسته و گریخته وقایع آن سال غافل نمی‌شود و در بخش‌های […]
نگاهی بر «سنگی بر گوری» در صدمین سال تولد آل‌احمد
کتاب مثل همه آثار جلال با ساده‌ترین، راحت‌ترین و صریح‌ترین جملات ممکن شروع می‌شود: «ما بچه نداریم. من و سیمین. بسیار خوب. این یک واقعیت. اما آیا کار به همین جا ختم می‌شود؟ اصلا همین است که آدم را کلافه می‌کند. یک وقت چیزی هست. بسیار خوب هست. اما بحث بر سر آن چیزی است […]
مروری بر مجموعه داستان «گوساله سرگردان»
مجید قیصری در این مجموعه بیش‌تر از آن که بخواهد از جنگ به مثابه جنگیدن و درگیر شدن حرف بزند از پی‌آمدهای جنگ حرف زده است. پی‌آمد به معنی حقیقی کلمه و به معنی آنچه بعد از جنگ و یا در حاشیه جنگ بر انسان وارد می‌شود. در یکی دو داستانی هم که زمان وقوع […]
مروری بر اولین تجربه داستانی اسماعیل فصیح
حال اگر بخواهم جلال آریانِ شراب خام را به شما معرفی کنم باید عین این جملات را تکرار کنم. بدون کمترین تغییری. البته که ما از زندگی جلال آریان چیزهای دیگری هم می‌دانیم که به طبع شاخ و برگ‌های اقتضای داستان است. اما این همانندی به چه معنا می‌تواند باشد؟ در این که فصیح برای […]
«شکارچیان ماه» و مسئله ضدجنگ بودن
کلاف روایت هم با تمام شیوایی زبان در دست نویسنده نیست و ناگهان همه خرده‌پیرنگ‌ها رها می‌شوند. تا حدی که معلوم می‌شود اصلا خرده‌پیرنگی در کار نیست و همه آنها تلاش‌های ابتر نویسنده برای شناساندن شخصیت اصلی به مخاطب است. مثلا آن قسمت‌هایی که نویسنده گریزی به ماجرای «پاریز» می‌زند و از فرجام آن می‌گوید؛ […]
مروری بر خاطرات خودنوشت یک نگهبان زندان
کتاب «رنج بی‌‌پایان عشق» خاطرات یک سرباز نگهبان از کمیته مشترک ضد خرابکاری است. علی‌اوسط تنهایی که در اواخر دهه چهل و اوایل دهه‌ی پنجاه مسیر انتخاب شغل و حرفه‌اش به خدمت در شهربانی و درنهایت زندان کمیته مشترک منتهی می‌شود؛ در این کتاب از خاطرات خود می‌گوید. کتاب از سال‌های کودکی و نوجوانی نویسنده […]
مروری بر داستان جنایی «وقتی خورشید خوابید»
کتاب از هشت بخش تشکیل شده و به جز فضاسازی ابتدایی و گزارش انتهایی، ما تقریبا در هر بخش با حداقل یک بازجویی مواجهیم که در کنار هم و مانند تکه‌هایی از یک پازل تمام رمان را در دل خود گنجانده‌اند. اما آنچه در انتخاب این فرم نوشتن مهم است این است که نویسنده بتواند […]
نگاه به جهان میلان کوندرا که از عدم قطعیت می‌گوید
کوندرا مفهوم کیچ را شرح و بسط می‌دهد و آن را فراتر از یک اثر ضعیف هنری در نظر می‌گیرد. او در کتاب «هنر رمان» در بخش «هفتاد و یک کلمه» که شرحی بر واژگان منحصر به خودش است؛ در قسمتی از تعریف «کیچ» آورده است: «وقتی «بار هستی» را می‌نوشتم، از اینکه کلمه کیچ […]
وقتی تپانچه میرزا کوچک‌خان داستان می‌شود
در حقیقت باید اعتراف کنیم که او چه در نقد، که بر قله‌های آن ایستاده است، و چه در شعر و رمان حرف برای گفتن دارد و موفق ظاهر شده است. این‌ها همه از آن روست که براهنی فرم را به خوبی می‌شناسد و در آثارش به‌ویژه در اشعارش سعی در کشف فرم‌های مختلف دارد. […]
«زمستان 62» آینه تمام‌نمای جنگ نیست
«زمستان62» که از سه بخش کلی تشکیل شده است به سه سفر جلال آریان به اهواز تقسیم می‌شود. بخش‌هایی که با عناوین «سفر اول»، «سفر دوم»، «سفر سوم» از یکدیگر تفکیک شده‌اند. جلال آریان که شخصیت اصلی و راوی کتاب «ثریا در اغما» نیز است؛ در این کتاب به شرح ماوقع سفرش در زمستان سال […]
«گروگانکشتگی» و چندصدایی تاریخی
نویسنده این کتاب که ایده کلی خود را از اتفاقات و اسناد واقعی وام گرفته؛ با به کار بستن عناصر داستانی و صحنه‌ها و گاه شخصیت‌هایی خیالی رمانی تاریخی آفریده است. رمانی که می‌توان آن را از منظر دارا بودن مولفه‌های یک رمان تاریخی بررسی کرد و البته از همین منظر نیز نمره قبولی به […]
مثبت و منفی تهران‌نوشته‌های یک بچه‌طهرون
برای حرف زدن از این کتاب می‌توان از چند منظر به بررسی آن پرداخت. ـ خاطرات به مثابه ابزار شناخت واژه «طهرون» که روی جلد کتاب نقش بسته است؛ با این نگارش و این شکل محاوره آن در کنار طرح جلد کتاب ذهن را به سمت و سوی تهران در گذشته‌ای نه چندان دور می‌برد […]
روایتی از حال و روز خارج‌نشینان در سال‌های جنگ
رمان حول محور مشاهدات راوی می‌چرخد و در همان شروع به شرح دقیقی از زمان و مکان می‌پردازد. روایت از پاییز 59 و از ترمینال غرب شروع می‌شود. سال‌های آغازین انقلاب است و ماه‌های ابتدایی جنگ. و در همان مکانِ صحنه آغازین، سفر و خروج از کشور است که به چشم می‌آید. توصیف دقیق و […]
نویسنده «گاف» کار سختی انجام داده است
«گاف» که اولین اثر این نویسنده است در قالب رمانی کوتاه به شرح سختی‌های کار در نهادهای مردمی خیریه پرداخته است. رمان از زبان زنی به نام «ارغوان» که شخصیت اصلی کتاب است روایت می‌شود. مهمترین مسائلی که در روایت به آنها پرداخته شده؛ شکاف طبقاتی و شکاف بین نسلی است. نقطه قوت کتاب شخصیت‌پردازی […]
هر دفترچه خاطراتی ارزش انتشار دارد؟
در ایران نیز کم و بیش شاهد خلق آثار ادبی با این موضوع هستیم. کتاب «به من دست نزن» نوشته فائضه غفار حدادی از این دست آثار است. این کتاب که در سال 1399 از انتشارات شهید کاظمی منتشر شد؛ در 336 صفحه به روزنوشت‌های یک زن خانه‌دار در روزهای همه‌گیری کرونا می‌پردازد. در حقیقت […]
«فراموشان» از نقطع پایان واقعیت متولد می‌شود
«فراموشان» واقعه کربلا را از نگاه تعدادی از همین راویان فراموش شده، روایت می‌کند. روایت‌هایی مستقل که در نهایت مانند تکه‌هایی از یک پازل تابلوی کاملی از واقعه کربلا را رقم می‌زند. داوود غفارزادگان برای نوشتن اثری پیرامون واقعه کربلا سوژه خوبی را برگزیده است. او در این کتاب در شش فصل با شش روایت […]
مرز باریک میان روایت‌پردازی آیینی و روضه‌خوانی
کتاب «بگذار اسبت بتازد» نوشته محبوبه زارع از همین دست آثار است که از زاویه نگاه «حر بن یزید ریاحی» به روایت حوادث کوفه و کربلا پرداخته است. زارع در این اثر از شخصیت‌هایی حقیقی و رخدادهایی واقعی مدد گرفته است تا با چاشنی صور خیال به روایت واقعه کربلا بپردازد. ماجرا به زبان اول […]
چیستی و چرایی جنگ مسئله نویسنده است
رمارک در پردازش این معروف‌ترین اثر خود سعی کرده است که تمام زشتی‌ها و پلشتی‌های جنگ را به تصویر بکشد. او در توصیفاتش از صحنه‌های جنگ به هیچ عنوان از خشونت ماجرا نمی‌کاهد و صحنه‌هایی اثرگذار از رخدادهای جنگی می‌آفریند. صحنه‌هایی که تاثیرگذاری خود را مدیون چالش‌هایی‌اند که نویسنده موازی با توصیفاتش از جنگ در […]
«کولی کنار آتش» آینه تمام‌نمای زنان
راستش منیرو روانی‌پور چنان هنرمندانه داستان «آینه» را روایت کرده است که من نمی‌توانستم از فکر چیره‌دستی‌اش بیرون بیایم. «کولی کنار آتش» یک اثر پسامدرنیستی در ادبیات داستانی ایران است که از بارزترین مشخصه‌هایش زاویه دید آشفته و یا اسکیزوفرنیک[2] آن است. این آشفتگی در زاویه دید و گسست در روایت، فرمی را در داستان […]
خرمشهر آزاد شد ـ 8
از نظر من تاریخ شفاهی برای راویانش چیزی شبیه همین بیت باید باشد. به‌ویژه برای راویان روزهای جنگ. چرا که روایت از روزهایی پر التهاب در زمانه‌ای که جنس دغدغه‌ها و حتی ارزش‌ها تغییر کرده است کار راحتی نمی‌تواند باشد. هیچ واژه‌ای نمی‌تواند آنگونه که باید آنچه آنها از نزدیک دیده‌اند و تجربه کرده‌اند را […]
داستانی بر مبنای عملیاتی تروریستی در اروپای متمدن
داستان کتاب «سوگند به فرشتگان در صف» با دو شیوه روایت پیش می‌رود. عنوان فصل‌ها یکی در میان «رهام» و «رزان» است. تعداد فصل‌هایی که با عنوان «رهام» مشخص شده‌اند؛ از زبان فردی با همین نام روایت می‌شوند و فصل‌هایی که عنوان آنها «رزان» است از زبان سوم شخص، به روایت بخش‌هایی از زندگی رزان […]
پیوندی میان رمان تاریخی و ادبیات آیینی
«نشان حُسن» رمانی تاریخی به قلم لیلا مهدوی است که با محور قرار دادن قیام امام حسین (ع) از منظر سه تن از اعضای خانواده امام حسن مجتبی (ع) رمانی آیینی نیز محسوب می‌شود. این کتاب که در سال 1400 منتشر شد؛ اولین اثر لیلا مهدوی است که به نظر می‌رسد جایگاه خود را در […]
سفر با طعم «آبنبات هل‌دار»
ما داستان‌ها را از زبان «محسن» می‌شنویم و از پنجره نگاه او به قضایا می‌نگریم و در همان روایت‌های آغازین که خود راوی، تمام و کمال برایمان شخصیت‌پردازی می‌شود؛ پی می‌بریم که او راوی موثقی نیست[1]. دقیقا از همانجایی که به این نکته پی می‌بریم، روایت‌ها در نگاهمان شیرین‌تر می‌شوند. وقتی «محسن» را درست‌تر شناختیم […]
«عامه‌پسند»، با ظاهری لوده ولی عمیق با بوی مرگ
با خودم فکر می‌کنم چقدر قابل تحسین است اینکه در نکوهش بد نوشتن اثری خلق کنی که در ظاهر واقعا بد باشد. اثری که در عین ظاهری مهمل و عامه‌پسند، حرف‌های مهم تو را بازگو کند و البته عمیق هم باشد. سخت و قابل تحسین است خلق اثری که ظاهر و باطنش در تضاد با […]
«عاشقی به سبک ون‌گوگ» بنایی رو به ویرانی
داستان غیرخطی پیش می‌رود و در بستری تاریخی از زمانِ بعد از فتحعلی شاه قاجار تا محمدرضا شاه پهلوی روایت می‌شود. کتاب از این حیث اطلاعات تاریخی ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. وقایع زمان مشروطه تا حوادث پیرامون انقلاب، به کمک جریان داستان و توصیفات راوی گاه به تفصیل و گاه به اجمال برای […]
«مرگ و پنگوئن» روایت زندگی‌های متلاشی شده است
«مرگ و پنگوئن» پنج سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوکراینِ در گیر تورم صدبرابری و بازار آزاد و مالکیت خصوصی منتشر شد و داستان مردی به نام «ویکتور» را برای مردم روایت کرد. مردی که از سودای رمان‌نویسی به سوگ‌نامه‌نویسی می‌رسد. سوگ‌نامه‌نویسی در یک روزنامه، بدون ذکر نام و نشانش که البته […]
نویسنده با «ماتی خان» شما را خسته نمی‌کند
داستان «ماتی خان»، روایت طایفه‌ای از قبایل ترکمن است که در حاشیه رود اترک ساکن شده‌اند و روستایی را به نام «خایرخوجه» بنا کرده‌اند. اهالی این آبادی در اثر بی‌اخلاقی امنیه‌های رضاخان و چپاول شدن اموالشان و ماجرای کشف حجاب اتفاقات ناگواری را از سر می‌گذرانند که جانمایه داستان است. «ماتی خان» بزرگ این طایفه […]
«اثریا» اول اغراق را کنار می‌گذارد
نیما اکبرخانی نویسنده جوان کتاب «اثریا» در این رمان صد و بیست صفحه‌ای به جنگ سوریه پرداخته‌است. او به شیوه داستانی (و نه مستندنگاری یا خاطره‌نویسی)، ماجرای شکستن محاصره منطقه‌ای به نام اثریا در سوریه را روایت می‌کند. داستان، پی‌رنگ مشخص و منسجمی دارد. تعلیق‌ها و اوج و فرودها متناسب با فضای داستان بر جذابیت […]
جای خالی ترجمه «آلیور تویست» احساس می‌شد
یکی از ترجمه‌های کاملی که در این سال‌ها از این کتاب ارائه شده ترجمه دکتر یوسف قریب است؛ که اولین بار در سال ۱۳۶۳ توسط انتشارات میر(گوتنبرگ) منتشر شد. ترجمه‌ای به غایت روان و سالم که جانب امانت در آن رعایت شده است. ترجمه‌ای که در این سال‌ها خبری از آن در بازار کتاب نیست […]
چرا میرزا یوسف از آزادی به سمت استبداد چرخید؟
کتاب با نامه‌نگاری‌های میان نویسنده رساله‌ای تاریخی در باب زندگی میرزا یوسف و یک ناشر شروع می‌شود. ما از خلال نامه‌ها پی می‌بریم که آنچه در ادامه می‌خوانیم بخشی از یک پژوهش تاریخی است که به دلیل حالت رمان‌گونه آن از سوی ناشر رد شده است. نویسنده در انتخاب ایده و نحوه پردازش آن مبتکرانه […]
این کتاب انباشته از بوی مرگ است
توماس مان نویسنده آلمانی این اثر، که آن را در سال ۱۹۱۲ یک سال بعد از سفرش به ونیز منتشر کرد، فرجام شخصیت اصلی داستانش را در همان عنوان کتاب آشکار می‌کند. در واقع او با این کار نشان می‌دهد از افشا شدن پایان داستانش ابایی ندارد و مسیر رسیدن به این فرجام را قابل […]
کتاب اسماعیل واقفی از کجا ضربه می‌خورد؟
به واقع از ارمغان‌های بدل شدن جهان به دهکده‌ای کوچک از از بین رفتن رنگین‌کمان فرهنگ‌های گوناگون است. دهکده جهانی کوچکی که همه را متحدالشکل می‌خواهد. اسماعیل واقفی، در اولین تجربه نویسندگی خود «واو»، با دستمایه قرار دادن داستان مردی که در راه رسیدن به اهدافش همه تلاشش را به کار می‌بندد؛ سعی در بازنمایی […]
فریادهای اعتراضی سیلونه در «نان و شراب»
کتاب «نان و شراب» نیز در همان زمان نوشته شد. این کتاب در سال ۱۹۳۶ میلادی به زبان آلمانی در سوئیس و در سال ۱۳۴۵ شمسی با ترجمه‌ی مرحوم «محمد قاضی» در ایران منتشر شد. نان و شراب داستان مبارزی سوسیالیست است که علیه حکومت موسولینی فعالیت می‌کند. قهرمان داستان «پیترو سپینا» نام دارد. سیلونه […]
پادآرمانشهری به اسم «دنیای قشنگ نو»
دو علم ژنتیک و روانکاوی در این جامعه، بلندترین قله‌های پیشرفت را فتح کرده‌اند و مهمترین علوم محسوب می‌شوند و سایر رشته‌های علمی در سایه این دو علم و تحت کنترل بسیار، رشد یافته‌اند. در این جامعه انسان‌ها با ویژگی‌های از پیش تعیین شده، برای خدمت و زیست در طبقه اجتماعی مشخصی، در لوله‌های آزمایشگاه […]
تصویر جولین بارنز از غایت یک آرمان در «هیاهوی زمان»
«جولین بارنز» نویسنده انگلیسی نیز در نوشتن کتاب «هیاهوی زمان» به سیاق نیاکان خود عمل کرده و به بازنمایی یک مدینه فاسده پرداخته است. او در این کتاب زندگی هنرمندی را در عصر شب برای ما روایت می‌کند. «دمیتری شاستاکویچ» آهنگساز مشهور روسی است که در عصر سیاه استالین روزگار گذارند و جولین بارنز برش‌های […]
مهمترین مسئله «پاییز آمد» چیست؟
اگرچه شاید انتقال پیام از مهمترین اهداف آثار دفاع مقدس باشد اما چگونگی این انتقال پیام نیز حائز اهمیت است. این که ما پیام مورد نظرمان را در چه الفاظی بپیچیم و با چه سبک و لحنی به مخاطب عرضه کنیم بخش مهمی از هدف و وظیفه‌ایست که در راستای عرضه‌ٔ یک اثر، به دوش […]
نگاه نویسنده اگزیستانسیالیست به مرگ و زندگی
سیمون دوبوار نویسنده اگزیستانسیالیست فرانسوی، در بادی امر پیش از آنکه ما را وارد قصه فوسکای هفتصد ساله کند با شخصیت «رژین» آشنا می‌کند. دختر جوان هنرپیشه‌ای که در تلاش است با ایفای بهترین نقش‌ها بر روی صحنهi تئاتر، خود را در حافظه‌ها جاودانه کند. رژین که حتی در عشق هدفی جز ماندگار شدن در […]
مقتلی معاصر از زبان یک شاعر
حالا بعد از گذشت چندین سال نام او را روی جلد کتابی دیدم، که کتاب شعر نبود اما قواعد جهان ادبی‌اش در همان عنوان کتاب برایم خودنمایی کرد. موید جای آنکه بنویسد حسین ابن علی علیه‌السلام می‌نویسد: «حسینِ علی درود خداوند بر او» و همین قاعده تا انتهای کتاب برقرار است. مویدِ شاعر در «حسینِ […]
زندگی نقطه قوت این کتاب است
«بهناز ضرابی‌زاده» نویسنده این مجموعه خاطرات است که کتاب‌هایی چون «دختر شینا» و «گلستان یازدهم» را در کارنامه نویسندگی‌اش دارد. روایت کتاب روان و ساده‌است و از زبان نسرین باقرزاده نوشته‌شده‌است. توصیف، نقطه قوت روایت است. «ساجی» از سال‌های قبل از جنگ شروع به روایت‌گویی می‌کند و با سرآغازی منحصر به فرد به بیان خاطرات […]
