مجله الکترونیک
ادبیات ایران برای یکی از متفاوت‌ترین زنان تاریخ چه کرده است؟
دختر امیرالمومنین علی (علیه السلام) دارای علم وافر خدادادی بود. ابن‌عباس از وی با این عبارت نقل می‌کند و می‌گوید: «بانوی خردمند ما زینب (سلام الله علیها) و همین بس که در بنی‌هاشم به «عقیله» یعنی بانوی خردمند معروف بود و آن هنگام که حضرت زینب (سلام الله علیها) در اسارت وارد کوفه شد. او […]
نقد و بررسی کتاب «داستان بریده‌بریده»
ـ هنجارگریزی با هنجارشکنی تفاوت دارد برای ابداع و نوآوری باید هنجارگریزی کرد. هنجارگریزی نیز به انواع لفظی، محتوایی و دستوری تقسیم می‌شود. یعنی با روش‌های هوشمندانه به خط قرمزها نزدیک شد اما در این اثر به‌جای هنجارگریزی لفظی و معنایی با هنجارشکنی مواجهیم. تا جایی که این شائبه ایجاد می‌شود که نویسنده هنجارها و […]
راه دشواری که نویسنده «عقیله» انتخاب کرده است
همچنان که راوی کتاب نیز اول شخص با مخاطب است و درست است که شیوه تازه‌ای برای روایت زندگانی آن حضرت محسوب می‌شود، اما با جلو رفتن اثر می‌فهمیم که نویسنده با انتخاب این زاویه دید حسابی دست و پای خودش را بسته و اثر را در تاروپود احترام گیر انداخته است. نکته دیگر دوگانگی […]
مروری بر روایتی مستند درباره اصحاب سیدالشهدا(ع)
اگر تمایل دارید یک کتاب کاملا متفاوت از عاشورا بخوانید بینایی می‌تواند همراه خوبی باشد. وجه تفاوت آن هم در نظر من این است که نویسنده این‌بار از جانب امام (علیه‌السلام) یا بنی‌هاشم به اتفاقات کربلا نپرداخته. بلکه کتاب روایتی است مستند از همراهان امام در سفر الی‌الله؛ همراهانی که شاید اسامی برخی‌هایشان را نشنیده‌ایم […]
مروری بر کتاب «پس از پنجاه سال» سیدجعفر شهیدی
مرحوم شهیدی در فصول ابتدایی توضیح می‌دهد که درباره علت قیام امام چه چیزهایی شنیده. او شنیده که علتش بیعت نکردن با خلیفه فاسق یزید بوده است اما در ادامه توضیح می‌دهد که این دلیل او را قانع نکرده است. عنوانی که مرحوم شهیدی برای کتابش انتخاب کرده هم به نظر نگارنده برخاسته از نتیجه‌ایست […]
مروری بر زندگی حضرت خدیجه(س) در یوما
داستان با راوی اول شخص و با شیبی ملایم از مادرانگی خدیجه کبری(س) شروع می‌شود و تا لحظه وفات او ادامه می‌یابد. ضرب‌آهنگ قلم دلنشین است و ریتم روایت آهنگین. زبان داستان در عین پختگی و دوری از هر تکلف و اغراق به‌قدری روان و سیال است که خواننده را تا پایان داستان با خود […]
شیخ رافضی یا دختر امیر اصفهان
ماه خاتون، دختر امیر اصفهان است. در در کدام دوره و حکومت کدام خلیفه و چه سالی، مشخص نیست. فقط می‌دانیم اتفاقات داستان زمانی رخ می‌دهد که مذهب تشیع هنوز مذهب رسمی مردم ایران نشده است. داستان در برهه‌ای از تاریخ اتفاق می‌افتد که شیعیان را رافضی می‌خواندند. دوره‌ای که رافضی‌ها مغضوب هستند. مخصوصاً علمای […]
نقدی بر یک داستان زنانه تاریخی ـ مذهبی
«شبیه مریم» ما را به قلب تاریخ می‌برد؟! رمان «شبیه مریم» از انتشارات کتاب جمکران با تصویرگری «محمد صادق» درباره زندگی و زمانه بانو فضه از زمان زندگی در نوبه (شهری در آفریقا) تا زیست وی در فضای مدینةالنبی است. آیا «شبیه مریم» حداقل‌های یک داستان تاریخی را دارد؟ نگاه به زن در این داستان چگونه […]
مقتلِ ادبیِ مصائب خاندان اهل بیت(ع) در ماجرای کربلا
چیزی که این نوع روایت از مقتل را با سایر مقاتل متفاوت می‌کند، وزن ادبی و قدرت قلم نویسنده است که چگونه توانسته یک روایت تراژیک و غمبار تاریخی را با ادبیات روز همراه کند و به عنوان یک اثر خواندنیِ امروزی ـ و نه یک کتاب تاریخی ـ به مخطاب عرضه کند. سختی این […]
تاریخ بیهقی چگونه از امام حسین(ع) یاد می‌کند؟
علاوه بر مرثیه‌هایی که از زمان کسایی تا به امروز در رثای شهدای کربلا سروده شده، یا مقتل‌نگاری‌ها و تاریخ‌نویسی‌ها، در سایر آثار ادبی ما هم آن امام حضور دارد. شهید کربلا به نمونه آرمانی و مثالی مظلومان و کشتگان به ناحق تبدیل شده و مدام در دل تاریخ، بازخوانی می‌شود. از جمله این موارد، […]
«حسینِ علی» مقتلی به فارسی سره است
راویان حادثه عاشورا چه کسانی هستند؟ راویان حادثه کربلا سه گروه هستند؛ گروه اول خود خانواده از میان اهل بیت(ع)، امام سجاد(ع) بیشتر از دیگران در این باره روشنگری کردند. گروه دوم از راویان عاشورا، خود دشمنان بوده‌اند. وقتی که ابن‌زیاد قصد داشته تا به لشکریانش جایزه دهد، هر کسی اعلام می‌کرده من چه کار […]
خواندن تاریخ با زبانی غیر از تاریخ
متقدم‌ترین مقتلی که در دست است از ابومخنف نقل شده که شیخ مفید در ارشاد به آن گزارش استناد می‌کند. مقاتل معروف دیگری چون لهوف و مقتل الحسین خوارزمی نیز به رشته تحریر در آمده‌اند. من اعتقاد دارم مقاتل اولیه به‌خصوص ابومخنف علی‌رغم سخت‌خوانی، چون با حادثه قرابت بیشتری دارند، بی‌پیرایه‌تر از آن حرف می‌زنند. […]
پاسخ به چرایی سقوط صفویه در یک روایت
او گزارشی از آنچه طی سال‌های سقوط حکومت صفوی دیده بود را مکتوب کرده به پاریس و نزد رئیس فرقه یسوعیان فرستاد. رئیس فرقه با دیدن این گزارش مهم که روایتگر سقوط یکی از حکومت‌های مهم و بزرگ آن دوران بود، به یکی از راهبان فرقه به نام آنتوان دوسرسو مأموریت سامان‌دادن به آن را […]
روایتی از مواجهه با یک کتاب
توضیحات ناشر این کتاب در معرفی آن هم می‌تواند برای آن‌هایی که ممکن است دست و دلشان برای تهیه کتاب بلرزد راهگشا باشد: «کتاب «تاریخی نگری موسیقی ایران» در برگیرنده چهارده گفتار پیرامون مباحث تاریخی و تحلیلی موسیقی دستگاهی ایران از تشریح روابط موسیقی ایران با حوزه عرب و ترک تا تحلیل مفاهیم و بازخوانی […]
ما چگونه «ما» شدیم به روایت «کارنامه خورش»
کاممان بر سر این سفره اما، همیشه تلخ است که مدام از جبر جغرافیا می‌شنویم و کسی یادآور لطف جغرافیا نیست. موضوع نه نوستالژی‌سازی‌ست، نه حب الوطن و نه فانتزی‌سازی گوشه‌ای از خاک زمین؛ حرف بر سر آن چیزی‌ست که به من معنا می‌دهد ـ هویت، و این هویت که بخش مهمی از آن جهان‌بینی […]
«دیلماج» حجاب میان دیروز و امروز را پس می‌زند
شمایل تازه‌ای که شباهت چندانی به میرزا یوسف قبل ندارد. سرگشته است و نشانی از آرمان‌های پیشین در او دیده نمی‌شود. بیشتر از قبل، از آزادی دم می‌زند و کمتر از گذشته در راه آن قدم بر می‌دارد. شاه آبادی در «دیلماج» به خوبی سمت و سوی جریان روشنفکری آن دوران را به تصویر می‌کشد؛ […]
ناگفته‌هایی از مقوله فقر در ایران عصر قاجار
خانم کرونین در مقاله مفصل خود به ستیز با باورهای اشرافی و روشنفکری در مورد طبقات فرودست جامعه رفته و با طرح شواهد تاریخی به مخاطبش نشان می‌دهد مستضعفین جامعه ایرانی بر خلاف آنچه که در تاریخ‌نگاری‌های رسمی و قرائت‌های روشنفکری از آنان یاد می‌شود نه توده‌هایی بی‌شکل، سست‌رای، سبک‌سر و منفعل که بازیچه دست […]
گزارش‌هایی از مردم در «دوران قاجار»
بارها پیش آمده که افراد دنبال خواندن کتاب تاریخی هستند. وقتی از آنها پرسیده می‌شود کدام دوره تاریخی، با جوابی کلی مواجه می‌شویم: «می‌خواهیم تاریخ معاصر بخوانیم»، غافل از اینکه تاریخ معاصر دوره‌های و مقاطعی دارد که خودشان به تنهایی عمق بسیاری دارند که با یک کتاب و دو کتاب نمی‌توان به فهم دقیقی از […]
«چادر کردیم رفتیم تماشا» فقط سفرنامه نیست
جذابیت این سفرنامه تنها در وقایعی نیست که توسط عالیه خانم روایت شده؛ بلکه شخصیت خود او و نفوذ و حضورش در میان افراد سرشناس جامعه، او را به شخصیتی قابل تامل تبدیل می‌کند. او زنی با سواد است، مهارت زیادی در روابط اجتماعی دارد، از وقایع جامعه سر در می‌آورد و از فعالیت‌های اجتماعی […]
روایت آمریکایی از دوران «اختناق ایران»
پنج سال از انقلاب مشروطه و مدت کمی از شکست استبداد صغیر و فتح تهران به دست ملّیون، گذشته بود که اوضاع اقتصادی ایران، به دلایلی از جمله گرفتن وام‌های کلان از روسیه و ناتوانی در پرداخت آن، بسیار نابه‌سامان شده بود. در همین زمان وزیر مختار ایران در آمریکا در خواست معرفی یک مستشار […]
ایران عهد فتحعلی‌شاه از زبان جیمز موریه
جیمز موریه مقارن با پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار به عنوان کاردار سیاسی در ایران زندگی می‌کرده است. او چنان با فرهنگ و جغرافیای مناطق مختلف ایران آشنا بوده و این آشنایی چنان در کتاب نمود پیدا کرده که عده زیادی شک دارند که واقعاً خود جیمز موریه نویسنده این کتاب باشد. به‌خصوص به دلیل مقدمه کتاب. […]
روایت حسن ارفع «در زمانه پنج شاه»
او لقبش، ارفع‌السلطان، را در سنین کودکی از مظفرالدین شاه گرفت و همین توجه شاه قاجار به او نقطه عطف زندگی‌اش شد و البته سبب شد ارفع در زمانی که مردم از مشروطیت و جمهوریت دم می‌زدند، طرفدار نظام سلطنتی بماند و خادم شاه. سلطنت‌طلب بودنش در همه سطور کتاب پیداست، مشروطه در کتابش جایگاهی […]
واکنش ادبیات داستانی به کودتا چه بود؟
انقلاب مشروطه، کودتای بیست و هشت مرداد و انقلاب اسلامی از جمله اتفاقات مهم تاریخ صد ساله کشورمان هستند که هرکدام از آنها سرنوشت تاریخ را دستخوش دگرگونی‌های عظیمی ساخته‌اند. کودتای بیست و هشت مرداد و سرنگونی حکومت مردمی دکتر مصدق با کودتای آمریکایی انگلیسی از جمله اتفاقات تلخ تاریخ سیاسی کشورمان به شمارمی‌رود. این […]
انگلیسی بودن نویسنده را گوشه ذهنتان داشته باشید
باوجود اینکه روی جلد ذکر شده است زندگینامه سیاسی، نویسنده فقط به بعد سیاسی زندگی دکتر مصدق نپرداخته است. زندگی شخصی مصدق به عنوان یک اشراف‌زاده ایرانی، پسر بزرگ نجم‌السلطنه، همسر زهرا ضیاءالسلطنه و پدر فرزندانش هم در این کتاب به تصویر کشیده می‌شود که اتفاقا به خواننده درک صحیح‌تری از مصدق در قامت یک […]
مرور خاطرات یک محکوم به حبس ابد
شرفکندی جانشین عبدالرحمن قاسملو شده بود که سه سال قبل در وین در شرایطی مشابه به قتل رسیده بود. سایر کشته‌شدگان عبارت بودند از فتاح عبدلی، از نمایندگان KDPI در اروپا، همایون اردلان نماینده حزب مزبور در آلمان، و نوری دهکردی مترجم، سایر اعضا گروه به شدت زخمی شده و صاحب رستوران خود بعداً در […]
مروری بر یکی از کتاب‌های پرفروش تاریخی
زبان؛ این عنصری است که در این کتاب از آن به نفع روایت استفاده شده و اصلی‌ترین عامل اقبال مخاطب به کتاب نیز همین است. بی‌توجهی به زبان در روایت‌های تاریخی سبب شده همواره گارد مخاطب نسبت به کتب تاریخی بسته باشد ولی آبراهامیان در این کتاب با سود بردن از ظرفیت‌های زبان مخاطب را […]
«لحظه‌های انقلاب» پیش‌درآمد ادبیات انقلابی‌ست
این کتاب تنها دو ماه و چند روز قبل از پیروزی انقلاب را روایت می‌کند و بیست و سوم بهمن 57 روایت آن تمام می‌شود. اما این چند روز و امان از قلم افسار گسیخته محمود گلابدره‌ای! که انقلاب را از زبان یک نویسنده که جایگاه و اعتباری در گعده‌های روشنفکری دارد روایت می‌کند. این […]
روایتی از زندگی یک قهرمان که نمی‌شناسیمش
ایرانی ترابی نیش و کنایه‌ها را تحمل می‌کند و کاری می‌کند که وقتی امروز کتاب «خاطرات ایران» را دست می‌گیریم به وجود ایران افتخار کنیم.
روایت زنی که تجسم زندگی است
گلستان جعفریان در قامت نویسنده این کتاب سعی کرده تصویری از حضور یک زن در لحظه‌لحظه زندگی را به تصویر بکشد. ما در این کتاب کمتر حضور نویسنده را حس می‌کنیم و در واقع باید گفت جعفریان در کناری ایستاده تا مخاطب راوی کتاب را تماشا کنند. همین مسئله سبب می‌شود خواننده با روایت فخری […]
مروری بر زندگی سیده کلثوم موسوی در «اشک حوا»
اشک حوا زندگی سیده کلثوم موسوی است. زندگی او که تار و پودش با عشق تنیده شده است و جدایی. با جدایی تنیده شده است و مقاومت. کتاب را که باز می‌کنی گرمای جنوب و خنکای نخلستان روحت را می‌نوازد. اشک حوا را می توان یکی از کتاب‌های برتر حوزه روایت همسران شهدا دانست. در عین […]
روایتی از یک آری و هزار اندوه
فخری در طول این زندگی‌نوشت به تمام این سوالات پاسخ می‌دهد. به حس و حالی که تجربه کرده می‌بالد و تلاش می‌کند بخشی از آن فضای معنوی و آرامش‌بخش را برای ما بسازد. همان چیزی که باعث شده پای این زندگی بماند. بهشتی که در پس هر لذت کوتاهش، غم از دست دادن رخ نشان […]
قهرمانان واقعی «هفت روز آخر» را از یاد نخواهید برد
در جریان کتاب، آدم‌ها کم‌کم از القاب‌شان فاصله می‌گیرند و دیگر به چشم رزمندگانی که قرار است درگیر مبارزه همیشگی‌شان باشند، نگاه‌شان نمی‌کنید. این‌ها انسان‌هایی‌اند که مبارزه تازه‌ای انتظارشان را می‌کشد. انسان‌هایی به تنگ آمده از تشنگی و گم‌گشتگی در مسیرهای سنگلاخ. این نکته مثبت اثر است. این که از القاب و عناوین می‌گذرد و […]
«دختر شینا» و روایت یک رزمنده در پشت جبهه
من معمولاً مقدمه، پیشگفتار و هر آنچه قبل از محتوای اصلی و بعد از آن باشد را می‌خوانم البته اعتراف می‌کنم گاهی آنقدر برای متن اصلی ذوق و عجله دارم که ترجیح می‌دهم سرسری بخوانم یا نخوانم و بعد از خواندن متن اصلی نگاهی هم به این موارد بیندازم و فکر می‌کنم وقتی بعد از […]
مروری انتقادی بر روایت زندگی یکی از فرماندهان جنگ
فکر می‌کنم بهترین و قابل اعتناترین اقدام نویسنده در نگارش این کتاب انتخاب نام کتاب بوده است. از این منظر که این شهید و البته هر شهیدی، آرام و قرار ندارند تا زمانی‌که نزد معبود آرام گیرند. شهید اسماعیل فرجوانی، فرمانده تیپ یکم لشکر هفت حضرت ولیعصر و فرمانده گردان کربلا، بی‌آرامی است که نویسنده […]
گفت‌وگو با جواد کلاته عربی درباره «عملیات عطش»
ـ «عملیات عطش» را مهندسی‌شده نوشتید یا آزاد؟ کلاته عربی: یعنی چی؟ از فیلم تنگه ابوقریب ناراضی بودند ـ یعنی چقدر سعی کردید به روایت رسمی پایدار باشید و چقدر روایت به آن چیزی که اتفاق افتاده نزدیک است؟ کلاته عربی: من این چیزها در ذهنم نبود، وقتی پیشنهاد نگارش این کتاب به من شد، […]
گفت‌وگو با سعید علامیان درباره «پسرهای ننه‌عبدالله»
ــ علت اینکه از بین راویان جنگ و خرمشهر سراغ آقای نورانی رفتید، چه بود؟ علامیان: چون آقای محمدعلی نورانی در روزهای مقاومت و حصر خرمشهر و بین یاران شهید جهان‌آرا اسم شناخته‌شده‌ای است. این افراد نسل انقلابی خرمشهر بودند که در پیروزی انقلاب، دفاع در برابر خلق عرب، ضد انقلاب و نهایتا هجوم سراسری […]
مروری بر کتاب «تابستان 69»
هر جامعه‌ای به هر مقدار که به حفظ تجربیات، مهارت‌ها و سنت‌هایی که در بوته فراموشی قرار دارند، ارزش قائل شود و به تبیین زمینه‌های پنهان وقایع و حوادث بپردازد، به همان میزان به تاریخ شفاهی در آن جامعه اهمیت می‌دهد. وجه تمایز تاریخ شفاهی با خاطره‌نویسی در این است که در خاطره‌نویسی، فرد مطالعات خود […]
روایتی از همراهی با پنج فرمانده تیپ ویژه شهدا
«به‌نام خدا محمد بروجردی‌ام مصاحبه نمی‌کنم»؛ این عنوان کتاب است. کتاب را که دست بگیری اول عنوانش جذبت می‌کند. اگر چه با این عنوان در نظر اول فکر می‌کنی لابد با زندگینامه شهید بروجردی طرفی؛ اما زیر عنوان نوشته خاطرات قدرت‌الله شهبازی و بعد وارد فضای قصه زندگی پسرکی می‌شوی که بی‌ترس و واهمه و […]
«برده سور»؛ شیک و پوک مثل کومله
سازمان کومله کردستان حزب کمونیست ایران با مشی سیاسی کمونیستی و چپ رادیکال فعالیت می‌کند. این گروه در گذشته سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران نام داشت، اما با تأسیس حزب کمونیست ایران در سال ۱۳۶۲ به این حزب پیوست و با پذیرفتن نقش سازمان منطقه‌ای این حزب در کردستان ایران، نام خود را به کومله […]
مروری بر زندگینامه داستانی یک زن افغانستانی
مسکوی کوچک افغانستان کتابیست که کفه رنجش به خوشی‌هایش می‌چربد و گواه دیگریست بر این که، تاریخ روایت پر تکرار ملال و رنج و خوشی و ناخوشی مردمان است.
مروری بر روایت هشام مطر از بازگشت به سرزمین پدری
اگر نتیجه‌گرا هستید یا داستان‌هایی را دوست دارید که پیرنگ مشخصی دارند، «روایت بازگشت» دیوانه‌تان خواهد کرد؛ زیرا احتمالا نویسنده از ان آدم‌هایی است که مسیر را به مقصد ترجیح می‌دهد.
کتاب «ماموریت ویژه آیت‌الله» درباره چیست؟
در مورد آیت‌الله خمینی در این سال‌ها کتاب‌ها، مقالات و حتی داستان‌ها و فیلم و سریال‌های زیادی نوشته و ساخته شده است. درباره مردی که تاریخ نیز از او نوشته‌ها و خاطرات زیادی دارد. چه تاریخی که موافقانش نوشته‌اند و چه تاریخی که مخالفانش نوشته و یا گفته‌اند. هرکدام از این کتاب‌ها به وجوه مختلف […]
چند نکته درباره خاطرات شمسی عصار
«دختری ایرانی روی مرز» که خاطرات خودنوشت شمسی عصار است را چرا بخوانیم؟ شاید بد نباشد با این پرسش نگاهی به این کتاب بیندازیم تا برای تصمیم‌گیری به نتایج بهتری برسیم. از این منظر که قرار است خاطرات زنی را که بعدها (سال‌های بعد از مهاجرتش از ایران) به فعالیت هنری و فرهنگی رو آورده […]
«آینه‌های بی‌کران» مروری بر زندگی منیر فرمانفرمائیان
«آینه‌های بی‌کران» در دسته آثار زندگینامه قرار می‌گیرد که در آن ما شاهد روایت زندگی یکی از هنرمندان مهم تاریخ هنر مدرن ایران هستیم. روایتی که خواننده قدم به قدم متوجه اهمیت زیست هنری او و جایگاهش در بیرون از مرزهای این کشور می‌شود. او که نمایشگاه‌های هنری‌اش در کشورهای مختلف و در مکان‌های مهم […]
بدسلیقگی در کتاب‌آرایی با روح اثر مغایر است
کتاب دویار در قالب یک زندگینامه است. زندگینامه مردی که بی‌حاشیه و دور از غوغا موسیقی مقامی ایران و دوتار شرق خراسان را متحول کرد. بدون هیچ تحصیلات موسیقایی و آموزش آکادمیک فقط با فوران عشق توانست هم دوتار را بیاموزد و هم پرده بر پرده‌اش بیفزاید. و آن مردی کسی نیست جز استاد عثمان […]
نگاهی به قصه تولید پیکان
خط اصلی داستان، قصه متولد شدن کارخانه ایران‌ناسیونال را روایت می‌کند، گذر کردن از یک مسیر پر پیچ خم و پر فراز و فرود برای تولید خودروی ایرانی. راهی که البته ابتدای مشکلات مسیر طولانی و مناقشه برانگیز پنجاه و چند ساله ماشینی به نام «پیکان» بود. روندی که در کمتر از چند سال راه […]
نزدیک شدن به روایت با «سلول‌های بهاری»
حسین بهاروند، استاد و پژوهشگر در پژوهشکده زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان، در اسفند ۱۳۵۰ در شهر اصفهان به دنیا آمد. اما پدر و مادرش از اهالی خرم‌آبادند. او در دانشگاه‌های شیراز، شهید بهشتی و خوارزمی تحصیل کرد و در سال ۱۳۷۶ به پژوهشگاه رویان پیوست و پس از چند سال پژوهش، در […]
خاطراتی گسسته از یک عضو مرکزیت سازمان منافقین
گفتار دوم کتاب به عضویت خدابنده در سازمان و مقطع مهم دهه شصت می‌پردازد. سازمان منافقین در این مقطع وارد فاز تقابل مسلحانه با جمهوری اسلامی شدند و در شرایطی که کشور درگیر جنگ با دشمن خارجی بود ضمن هم‌‌پیمانی با صدام، در داخل کشور بحران و نزاع‌های خونین برپا می‌کردند. خدابنده در این فصل […]
گفت‌وگو با وحید خضاب پژوهشگر تاریخ
ـ چطور شد که تصمیم گرفتید کتابی در مورد تاریخچه شکل‌گیری و فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق بنویسید؟ خضاب: اگر به جنوب شهر تهران رفته باشید، در یک کوچه می‌توانید هم نام و یادی از یک شهید دفاع مقدس را ببینید هم نامی از بازماندگان و خانواده منافقینی که اعدام شده‌اند. حتی مجموع این اتفاقات ممکن […]
«سازمان مجاهدین خلق» روی دور تند
این کتاب را به این خاطر انتخاب کردم چون به نظرم رسید اغلب اطلاعات لازم و شناخت درست از پیشینه این سازمان و فعالیت و نحوه شکل‌گیری‌اش نداریم. این که اطلاعات نداریم هم چیز عجیبی نیست. غلبه فضای مجازی بر احوال و امورات ما فرصت درنگ کردن و دقیق شدن را از ما گرفته و […]
راه رفتن نویسنده بر لبه تیغ در «سال گرگ»
در «سال‌گرگ» تقریباً پانصد صفحه‌ای شخصیت اول داستان تقی شهرام است و این یعنی ما این شانس را داریم که از نمای بسیار نزدیک، به مهم‌ترین‌چهره سازمان در ماجرا تغییر مشی نزدیک شویم و سیر تحول و تغییر او و گروهکش را از مجاهدین به منافقین ببینیم. «سال گرگ»، چنان که «رمان» می‌خوانیمش، نه یک […]
روایتی از مبارزانی که برادرکُش شدند
عنوان بلندبالای «مروری بر تاریخچه و تفکرات سازمان مجاهدین خلق از زمینه تأسیس تا عملیات فروغ جاویدان» نام کتابی است که خضاب در آن تاریخ شکل‌گیری سازمان مجاهدین خلق ایران در سال 44 تا عملیات «مرصاد» و شکست آنها در گردنه چهارزبر و حسن‌آباد را بررسی کرده است؛ تاریخ و روزگاری که مجاهدین با ادعای […]
مروری بر خاطرات خودنوشت یک نگهبان زندان
کتاب «رنج بیپایان عشق» خاطرات یک سرباز نگهبان از کمیته مشترک ضد خرابکاری است. علی‌اوسط تنهایی که در اواخر دهه چهل و اوایل دهه‌ی پنجاه مسیر انتخاب شغل و حرفه‌اش به خدمت در شهربانی و درنهایت زندان کمیته مشترک منتهی می‌شود؛ در این کتاب از خاطرات خود می‌گوید. کتاب از سال‌های کودکی و نوجوانی نویسنده […]
کتابی که روی ضعف حافظه مخاطبان حساب کرده
ساواک را شاید بتوان بدنام‌ترین و منفورترین نهاد نظام پهلوی دانست. از چریک چپ تا ملی‌گرا و مذهبی هر کس که صابون ساواک به تنش خورده همه هم‌آواز بر بی‌رحمی جاری در آن نهاد متحد هستند. اما سی‌وسه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1390 پس از سال‌ها زندگی در سکوت، عرفان قانعی‌فرد بنا […]
«رنج بیپایان عشق» سیاسی نیست
به نظرم آقای تنهایی به‌جای اینکه بنشیند و خودش خاطراتش را بنویسد باید یک گروه نویسنده یا یک نویسنده چیره‌دست‌تر از این همه خاطرات و تاریخ شفاهی دست نخورده مصاحبه می‌گرفت و با قلمی قوی‌تر و جذاب‌تر آنها را به ادبیات ایران تقدیم می‌کرد. با اینکه راوی هم توانسته از پس نوشتن خاطراتش بر بیاید […]
نقدی بر کتاب «رنج بیپایان عشق»
این کتاب به زندگینامه تنه جدی می‌زند تا به خاطراتی حول یک موضوع. با اینکه چند محور اساسی وجود دارد که تنهایی خاطراتش را پیرامون آنها سامان داده است. اما در مجموع ما با جزیره‌ای از خاطرات روبه‌رو نیستیم بلکه با یک کل منسجم پیرامون زندگی(زندگینامه) مواجهیم که چند اشکال اساسی دارد. ایراداتی که رفع‌شان […]
مروری بر زندگینامه خودنوشت یک زندانبان
نخست آنکه خاطرات علی تنهایی، خودنگاشت است و آنچه می‌خوانیم به واسطه یک کاتب و نویسنده قهار، داستان‌گونه نشده و اتفاقات دقیقا همانطور و با همان زبان و بیان روایت می‌شوند که در ذهن راوی به جا مانده‌اند (گرچه ممکن است برخی ذهنشان را به داستان خواندن و قلم ادبی عادت داده باشند و بی‌آرایه […]
«رنج بیپایان عشق» کلیشه زندانبان و زندانی را می‌شکند
«رنج بیپایان عشق» ماجرای عشقی سوزان است. عشقی به دانایی، به پاکی و انسانیت. این کتاب تمام تصورات رایج درباره کمیته مشترک ضدخرابکاری را بهم می‌ریزد. البته تصور نکنید می‌خواهد چهره سیاه و وحشتناک کمیته مشترک و بازجوهای خون‌ریز آن را تطهیر و سفید کند، اینطور نیست! بلکه نشان می‌دهد در مزبله‌ها هم روزنه نور […]
روایتی از سی‌ودو سال اسارت در زندان‌های شاه
همانطور که دیدید ذهن ما عاجز از تصویرسازی زندگی در زندان ولو برای مدت کوتاه و مشخص است اما باید دید کسانی که سالیان متمادی پشت میله‌های زندان روزگار گذراندند و گرد سفیدی بر سر و رویشان نشسته چگونه توانستند تحمل کنند. «صفر قهرمانیان» مشهور به «صفرخان» یکی از آن کسانی است که بیش از […]
«هشت میلی‌متر از انقلاب» نمی‌خواهد تاریخ بسازد
راوی (علی میرقطبی) تلاش می‌کند در کمال صداقت خاطراتش را از ساخت مستند «روایت انقلاب در سبزوار» بازگو کند. سختی‌های تولید و تهیه فیلم خام و ظهور تصاویری که گرفته و… همه در کنار هم، سبب می‌شود روایت میرقطبی به جان مخاطب بنشیند. همنشینی خاطرات با تصاویری که از دل مستند بیرون آمده سبب می‌شود […]
«مفتون و فیروزه» تصویر جامعه ایرانی در دهه پنجاه است
انقلاب اجتماعی، انقلاب در ساحات گوناگون و طبقات جامعه است به گونه‌ای که ساختار سیاسی تحت تاثیر این اراده برای تغییر چاره‌ای جز دگرگونی وجود ندارد و نظام سیاسی قبلی ساقط می‌شود. انقلاب ایران انقلابی اجتماعی بود و از این‌رو نویسنده «مفتون و فیروزه» را تحسین می‌کنم که سراغ بخش مهم و مغفول این انقلاب […]
آشنایی با داستان‌های کهن در «دو خط شاهنامه»
این مجموعه در چهار کتاب و با چهار داستان از «ضحاک»، «رستم»، «بیژن» و «سیمرغ» نوشته شده است. ـ دو خط شاهنامه: از رستم «چه کسی می‌تواند شیر گنده را موش کند؟ موش نباش و بلند بگو: رستم.» در این مجموعه لزرغلامی با داستان‌هایی که شخصیت اول آنها رستم است، این قهرمان را به خواننده […]
قرن نو ـ چطور سراغ متون کهن برویم؟
ـ اولین نکته‌ای که باید بدانیم این نکته است که کتاب‌های قدیمی، مطالبشان، برخلاف اسمشان قدیمی و به‌درد نخور نیست. حتی در علوم عملی مثل پزشکی هم تازگی‌ها دوباره بازگشت به آثار قدیمی دارد مد می‌شود و نوبل پزشکی ۲۰۱۵ را به گروهی که از طب سنتی چینی یک درمان مدرن پیدا کرده بودند دادند، […]
قضیه روز تولد فردوسی از کجا آمده است
در مورد محاسبه سال تولد فردوسی، چند اشاره از خود فردوسی در متن «شاهنامه» داریم. اول جایی که در انتهای کتاب و ضمن شرح رنج‌هایش در مدت کار روی شاهنامه در این آخرین ابیات، می‌گوید: چو سال اندر آمد به هفتاد و یک همی زیر بیت اندر آرم فلک … ز هجرت شده پنج هشتاد […]
«سوگ سیاوش» در تاریخ جان می‌گیرد
بله! برای خواندن این کتاب راه نسبتاً دشواری در پیش است، ممکن است هرچند دقیقه نیاز پیدا کنیم به سرچ کوتاهی در اینترنت یا جستجویی در فرهنگ لغت. ممکن است نادانسته‌ها یا اسامی مشکل و پرشمار، باعث شود از همان ابتدا خواندن کتاب را شروع نکنیم. اما خلاصه کوچکی که پیش از شروع فصل‌های اصلی […]
همه چیزهایی که درباره فال حافظ باید بدانیم
در تاریخ نمونه‌هایی از فال زدن به «مثنوی معنوی» یا دیوان غزلیات مولانا را هم می‌شود پیدا کرد، اما شاعری که در کشور ما بیشتر از بقیه برای فال گرفتن به سراغش می‌روند، حافظ شیرازی است که خودش هم به تفأل عقیده و عادت داشت: «از غم هجر مکن ناله و فریاد که دوش/ زده‌ام […]
سعدی در مدرسه نظامیه استادان معروفی داشت.(3) خواجه نصیرالدین توسی (672-607) دانشمند معروف، یکی از استادهایی بوده که همان زمان در این مدرسه شاغل بوده و احتمالاً سعدی پای درس او هم نشسته. نجم‌الدین رازی (672-570) صوفی معروف و صاحب کتاب «مرصاد العباد» هم به سعدی درس داده. یک شهاب‌الدین سهروردی هم هست که با […]
«حافظ ناشنیده پند» شما را به مجلس حافظ می‌برد
یادم می‌آید آن وقت‌ها مثل اکثر همسن و سال‌هایم درگیر مسائل سیکسپکی بودم! و محمد گل‌اندام را هم به همین دلیل انتخاب کردم. فکر می‌کردم لابد ظاهر جذاب و دلربایی داشته که با لقب گل‌اندام، مشهور شده. شاید باورتان نشود ولی چند سال بعد از مسابقه رادیویی، من به آرزویم رسیدم و محمد گل‌اندام را […]
مروری بر کتاب «زندگی مولانا» اثر بدیع‌الزمان فروزان‌فر
بدیع‌الزمان فروزان‌فر در سال‌هایی که حتی یک نسخه منقح و پاکیزه از مثنوی در دسترس نبود و اگر بود نایاب بود، دست به کار بزرگی زد و از میان کتب تاریخی و اسناد موجود که در اختیار افراد مختلف بوده، رساله‌ای در زندگی و احوال مولوی نوشت تا چراغی باشد پیش‌روی جویندگان معارف مولوی که […]
«داستان‌های شاهنامه» را فراموش نکنید
اهمیت آشنایی و شناخت پیشینه‌های فرهنگ و ادبیات یک تمدن بر هیچ کس پوشیده نیست و شاید به طور کلی مراجعه به کتاب‌ها و منابعی که در سنین مختلف برای کودکان و نوجوان تهیه شده‌اند و به این موضوعات مهم می پردازند، کار پسندیده ای هم باشد. اما به دلیل همان فاصله‌ای که سال‌هاست بین […]
مروری انتقادی بر یکی از بی‌شمار روایت‌ها از حاج قاسم
شاید عده‌ای بگویند که یک نویسنده یا حتی یک ناشر، مسئول ساخت کلان‌روایتی از یک شخصیت یا حادثه نیست و فارغ از نقائص موجود، او تنها می‌تواند وظیفه‌اش را در انتشار تصاویر رنگارنگی از سردار انجام بدهد. در جواب این نوع وظیفه‌گرایی خطرناک باید گفت که کنار هم گذاشتن عکس‌های یک قهرمان در شرایطی که […]
قهرمانِ روایت، بدون قهرمان‌سازی
قبل از هرچیز باید یادآوری کنم که حجم کتاب و میزان نزدیکی راوی کتاب به شخصیت حاج قاسم سلیمانی، با یکدیگر همخوانی ندارد و به نظر می‌رسد بسیاری از خاطرات یا در ذهن راوی باقی نمانده یا به مصلحت از گفته شدن‌شان خودداری شده است. در واقع اینطور به نظر می‌آید خاطرات به صورت گزینش […]
گفت‌وگو با محمدعلی جعفری درباره «جاده یوتیوب»
ـ چه انگیزه و ایده‌ای باعث شد تصمیم به نگارش کتاب «جاده یوتیوب» بگیرید. جعفری: من در حال نوشتن زندگینامه و پژوهش روی زندگی یکی از شهدای مدافع حرم؛ شهید محمدحسین محمدخانی بودم که احساس کردم نیاز دارم اطلاعاتی از هم‌رزم‌های این شهید به دست بیاورم و با آنها هم‌صحبت کنم. سال 95 درگیری و […]
روایتی از زبان یکی از دخترانی که قربانی جنگ شد
عشق همین است گاهی بین آدم‌هایی اتفاق می‌افتد که اصلاً انتظارش را ندارند. خودش هم نمی‌دانست چه شد که اینطور دل‌تنگ محمدحسین می‌شد تا اینکه روز خواستگاری به او گفت: «رفتم مشهد از امام رضا خواستم از توی دلم بیرونت کنه نشسته بودم گوشه رواق که سخنران گفت: اینجا جاییه که می‌تونن چیزی که خیر […]
«داغ دلربا» در تاریخ خواهد ماند
نویسنده تلاش می‌کند گزارشی صادقانه از متن این حضور میلیونی به رشته تحریر در آورد. نیتی که در اجرا چندان موفق نیست. امیری در این کتاب میان مردم است و با مردم نیست. در تشییع حضور دارد ولی با آدم‌های داخل تشییع دیالوگ ندارد. گاه‌گداری از مردم نقلِ قول می‌کند اما روی صحبتش با رفقای […]
«اثریا» اول اغراق را کنار می‌گذارد
نیما اکبرخانی نویسنده جوان کتاب «اثریا» در این رمان صد و بیست صفحه‌ای به جنگ سوریه پرداخته‌است. او به شیوه داستانی (و نه مستندنگاری یا خاطره‌نویسی)، ماجرای شکستن محاصره منطقه‌ای به نام اثریا در سوریه را روایت می‌کند. داستان، پیرنگ مشخص و منسجمی دارد. تعلیق‌ها و اوج و فرودها متناسب با فضای داستان بر جذابیت […]
تصویری تازه از حاج قاسم سلیمانی در زندگینامه خودنوشتش
«از چیزی نمی‌ترسیدم». این، نام کتابیست که شگفت‌زده‌مان می‌کند. زیر دست‌خط سرخی که روی پیشانی کتاب این عنوان را نوشته، نام نویسنده، با همان خط فرز عجول، نوشته شده: «قاسم سلیمانی». این نام هم سرخ است. سرخِ سرخ. این کتاب، زندگینامه خودنوشت سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی است. سال گذشته، حوالی اولین سالگرد شهادت سردار، انتشارات […]
«ابوباران» بر مظلومیت مجاهدان اضافه نمی‌کند
تمام این ذکر مصیبت برای این بود که اعتراف کنم کتاب «ابوباران» از چنین ظلم‌هایی مبراست. حتی اگر از این کتاب خوشتان نیاید بازهم قبول خواهید داشت که خانم ثابتی چیزی به مظلومیت این مجاهدان گمنام نیفزوده است. راوی ماجرا و نویسنده کتاب در یک موضوع مبارک با هم مشترک هستند؛ هیچکدام قصد اسطوره‌سازی ندارند. […]
«جاده یوتیوب» شما را یاد «لیلی با من است» می‌اندازد
کتاب «جاده یوتیوب» نوشته محمدعلی جعفری یکی از سفرنامه‌های موجود در مورد بحران حضور داعش در سوریه است؛ روایتی از جنگ مردم سوریه با داعش و دوستدارانش و دلیل حضور نیروهای نظامی ایرانی، افغانستانی، لبنانی، عراقی و… در سوریه و کمک به آنها برای مقابله با اسلام آمریکایی ـ سعودی! «جاده یوتیوب» قصه سفر جعفری […]
مروری بر کتاب خاطرات یک مدافع حرم افغان
این سوال‌ها را می‌توان به همین شکل ادامه داد و جواب‌هایی برایشان دست و پا کرد و ذهن را آرام کرد، ولی با این حال خواندن و کسب اطلاع کردن ولو اینکه بتوانیم جوابی برای سوال‌هایی از این دست پیدا کنیم، اجتناب ناپذیر است! یکی از راه‌های کسب اطلاع خواندن کتاب‌هایی با محوریت خاطرات رزمندگان […]
«دیلماج» از هر نظر یک شکست بزرگ است
نیمی از رمان به «شعر» عاشقانه می‌گذرد و ناگهان دیلماج خود را در دامانِ لژ فراماسونری ایران می‌یابد و از آن مهم‌تر دوستی ریشه‌یافته در کودکیِ او با محمدعلی فروغی‌ست که او را در دامانِ این نام می‌اندازد که در ایران، یکی از ناشناخته‌ترین نام‌ها و مکاتب است که اکثریت مردم با شنیدنش به یاد […]
«دیلماج» گویای اشراف نویسنده به تاریخ است
«میرزا یوسف خان» راه زیادی می‌پیماید تا به «زینت» برسد. در طی این راه، مسیر داستان از سیاست و فضای روشنفکری آن زمان می‌گذرد و نویسنده تلاش می‌کند علاوه بر اینکه داستان تاریخی می‌نویسد، تحلیل سیاسی خود را نیز از زمان مشروطه بیان کند. قصه درباره مردی است که در دستگاه امیرکبیر، مستوفی‌گری می‌کند. بعد […]
مقایسه‌ای بین «دیلماج» شاه‌آبادی و اثری از نجیب محفوظ
«دیلماج» را می‌توان از زوایای مختلف نقد کرد، اما به نظرم نکته حایز اهمیت در رمان «دیلماج» شباهت جهان‌بینی نویسنده، حمیدرضا شاه‌آبادی و نجیب محفوظ نویسنده مصری در کتاب «سفرنامه ابن‌فطومه» است. دو نویسنده با فاصله زمانی تقریبا زیاد و دو مختصات جغرافیایی متفاوت یکی در ایران و دیگری در مصر به توافقی معنایی دست […]
نگاهی به متن و حاشیه رمان «دیلماج»
اهمیتِ «دیلماج» هم در همین پیچیدگی است؛ رمانی بسیار خوشخوان و با نثرِ محترم که تلاش می‌کند روایت تاریخی را با همه ظرائفش بیان کند و همین مساله باعث شده تا با وجود قصه بسیار قوی، استفاده از عنوانِ «رمان تاریخی» برای این کتاب کاملا برازنده باشد. حمیدرضا شاه‌آبادی در این رمان به سراغ یک […]
روایتی که به پهلوی‌ها بر نمی‌خورد
در دوره پهلوی دوم زمانی که فشار بر مطبوعات تقریباً کمتر شده بود، مجله «سپید وسیاه» دست به انتشار خاطرات «مهدی فرخ» ـ سناتور انتصابی مجلس پنجم سنا ـ زده بود که از قضا با اقبال عمومی هم مواجه شد و به این صورت از بقیه مجله‌ها جلو افتاد. در این زمان بود که مجله […]
آمیختگی خیال و تاریخ در «دیلماج»
این همان نکته‌ای بود که نخستین نسل روشنفکری ایران آن را در نیافته بودند؛ بنابراین طرح اخذ تقلیدی تمدن غربی بدون توجه به بنیادهای نظری آن به شکست انجامید و این جامه بر تن ایرانیان راست نیامد. نسل نخست روشنفکری ایران با دست خالی صحنه تاریخ را ترک کردند، اما تجربه شکست آنها بر نسل […]
روایتی بی‌طرف از وزیر خارجه دکتر مصدق
در چنین شرایطی تاریخ‌نگاری در مورد یک فرد، کار سختی است و پژوهشگر باید تمام تلاش خود را معطوف به این کند که احساسات شخصی یا پیش‌فرض‌های ذهنی باعث جهت‌دهی ناصواب به روایتش از تاریخ نشود. کتاب «سیدحسین فاطمی» از مجموعه «شخصیت‌های مانا» که آن را انتشارات سوره مهر در سال 1399 چاپ کرده است […]
یک انتخاب مناسب برای مطالعه روابط ایران و عثمانی
کتاب «ایران و جنگ جهانی اول» کتابی است که به همین جزئیات پرداخته است. در واقع این کتاب مجموعه‌ای از مقالات درباره اوضاع و احوال ایران در جنگ جهانی اول است. تورج اتابکی که این مقالات را جمع‌آوری کرده، استاد تاریخ دانشگاه آمستردام است. مدت زمان زیادی نگذشته بود که مفاهیمی هم‌چون مردم و ملت […]
سایه‌روشن‌های تاریخ ایران در «رژیسور»
تاریخ بیهقی و جهانگشای جوینی، در ادبیات فارسی، نمونه‌های خوبی از تاریخ روایی هستند و چنان با ویژگی‌های داستانی آمیخته‌اند که به سختی می‌توان آنها را در یکی از حوزه‌های تاریخ و یا داستان جای داد. در حقیقت، تلاش برای جدا کردن این دو حوزه، غالباً بیهوده به نظر می‌رسد؛ چون حداقل وجه تشابه تاریخ […]
