مجلهٔ الکترونیک واو

مقتل به معنای قتلگاه و محل کشتن است اما در فرهنگ ما، لفظ مقتل در مورد کتاب‌هایی به کار می‌رود که یک حادثه خونین را شرح می‌دهد و منجر به قتل شخصیتی شده باشد و معروف‌ترین مقتل‌خوانی، خواندن از روی کتاب‌های «مقتل» است، کاری که قبلا به جای مداحی انجام می‌شد. در برابر 4 «مقتل امیرالمؤمنین(ع)»، بیشتر از 70 مقتل امام حسین(ع) داریم.

حادثه کربلا و شهادت نوه پیامبر(ص)، فقط 50 سال بعد از رحلت آن حضرت به خودی خود آن قدر عجیب و باورنکردنی بوده که مردم مایل هستند که درباره جزئیاتش بدانند، ثانیا این واقعه برای شیعیان اهمیت بسیار داشته و دارد و امامان شیعه(ع) تأکید بسیاری در مورد آن کرده‌اند.

سومین دلیل این تعداد بالای مقتل هم به ممانعت‌های بنی‌امیه برای جلوگیری از انتشار اخبار عاشورا برمی‌گردد. مثل همیشه، ممنوعیت نتیجه عکس داده و شیعیان به جای حرف زدن درباره عاشورا ــ که موجب آزار و اذیتشان می‌شد ــ درباره آن، پنهانی نوشته‌اند.

راویان حادثه عاشورا چه کسانی هستند؟ راویان حادثه کربلا سه گروه هستند؛ گروه اول خود خانواده از میان اهل بیت(ع)، امام سجاد(ع) بیشتر از دیگران در این باره روشنگری کردند.

گروه دوم از راویان عاشورا، خود دشمنان بوده‌اند. وقتی که ابن‌زیاد قصد داشته تا به لشکریانش جایزه دهد، هر کسی اعلام می‌کرده من چه کار کردم و چه کسی را کشتم؛ در قیام مختار، وقتی نوبت انتقام از قاتلان شهدای کربلا شده، دوباره این حرف‌ها تکرار شد. یکی دو نفر از راویان هم کسانی هستند که در آن روز در زمره دشمنان امام حسین(ع) بودند و بعد توبه کردند و برای جبران، ماجرا را این طرف و آن طرف نقل می‌کردند. این بیان‌های مکرر موجب ثبت این وقایع شده است.

گروه سوم از منابع کتاب‌های مقتل هم آن دسته از شیعیان و دوستداران امام حسین(ع) هستند که نتوانستند در روز عاشورا امام را همراهی کنند. یکی از این افراد، اصبغ بن نباته بود؛ او یکی از اصحاب خاص امام علی(ع) بود که در صفین برای امام جنگید و در آخرین لحظات عمر امام(ع) هم بر بالین او بود. او در زمان عاشورا، در زندان به سر می‌برد. اولین مقتل را همین اصبغ بن نباته (درگذشت 64 ق) نوشت.

از مقتل اصبغ بن نباته، امروزی چیزی به جا نمانده، اما بعد از او هم کار مقتل نگاری زیر نظر امامان(ع) ادامه پیدا کرد؛ از جمله کسی به نام لوط بن یحیی و معروف به ابومخنف(درگذشت 157ق) از اصحاب امام صادق(ع) زیر نظر خود امام، مقتلی را تهیه کرد که هر چند از اصل آن کتاب هم چیزی به جا نمانده اما مورخان بزرگی مثل طبری، یعقوبی، مسعودی و ابن اثیر مطالب مقتل او را در کتاب خودشان نقل کرده‌اند و این مقتل از طریق کتاب‌های آنها به ما رسیده است.

اما کتاب «حسین علی، درود خداوند بر او»، اثر محمدحسین مهدوی (مؤید) مقتلی معاصر است که با استناد به مراجع معتبر با ویژگی‌های منحصر به‌فرد به بیان واقعه عاشورا در قالب نظم و نثر می‌پردازد.

موید در کتاب «حسین علی» در قالب 128 فصل کوتاه به روایت واقعه عاشورا پرداخته است. کتاب از حرکت امام از مدینه آغاز می‌شود و با شهادت حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) به پایان می‌رسد. این اثر در مقایسه با کتاب‌های دیگر در این زمینه دارای ویژگی‌های منحصر به‌فرد زیادی است.

اولین نکته مهم که برای مخاطب بیش از هر مسئله دیگری نمود می‌یابد، نثر و زبان انتخابی نویسنده است که این اثر را از این لحاظ به شدت متفاوت و خواندنی کرده است.

این نوشتار مقتلی است که به زبان فارسی سره نوشته شده، از این‌رو مخاطب با زبانی اصیل روبه‌رو است که تهی از کلمات بیگانه است. نثر کتاب بسیار شاعرانه و به شعر نزدیک است و مؤلف در گفتار شاعرانه و به شیوه خویش به صحبت با امام حسین(ع) و شرح واقعه می‌پردازد. در این مقتل کمتر از لغات عربی استفاده شده است و جایگزین‌های مناسب برای لغات و عبارات عربی در نظر گرفته شده و ترجمه‌ای جدید از احادیث و روایات ارائه شده است. مثلا «حسینِ علی درود خدا بر او باد» جایگزینِ «حسین‌بن‌علی‌(ع)» شده است و یا در جای‌جای کتاب نویسنده، کلمه درست «سَد» را به جای کلمه غلط مصطلح «صد» استفاده کرده است. همچنین در بعضی از فصل‌های این کتاب شعرهایی در رثای سالار شهیدان و یارانشان آورده شده است.

نثر کتاب برای ذهن ایرانی معاصر که الفت چندانی با مطالعه و متن‌های ادبی ندارد ثقیل است. اما این سنگینی کل اثر را به سکته یا دست‌انداز دچار نساخته است. به بیان دیگر متن با اینکه نثری فاخر دارد اما روان است. به نظر می‌رسد که اگر خواننده‌ای در مطالعه این اثر با سختی در ابتدای متن مواجه شد باید به خودش فرصت دهد تا ذهن با متن انس بگیرد؛ بعد از این شیرینی نثر به همراه محتوای کتاب از پس پرده‌ها رخ عیان می‌کند.

نویسنده در کتاب «حسینِ علی» بر گفتار اولياء و راويان و محدثان تا تاريخ نگاران و… استناد کرده است که مراجع معتبر محسوب می‌شوند، قرآن مجيد، سخن پيشوايان معصوم، بصائرالدرجات الكبری (محمدحسين الصفار)، نقل علی مهزيار اهوازی(رجال طوسی)، محمدبن احمدبن عجلی كوفی، طبقات ابن سعد، تاريخ طبری، بحارالانوار، اختيار معرفه الرجال الكشی، فرائدالمسمطين، مفاتيح الجنان، شرح نهج‌البلاغه، اخبار الطوال و ده‌ها كتاب روايت و حديث و اخبار و تاريخ و مقتل نوشته اهل تسنن و شيعيان عالم، برخی از این مراجع هستند.

«حسینِ علی»  مقتل است نه کتاب استدلال بر علم و اختیار و عصمت امام علیه‌السلام. اما با این حال نویسنده مباحثی کلامی از این دست را هم پیچیده در ادبیاتی فاخر عرضه کرده است. به عنوان نمونه در صفحه 51، بند دوم چنین می‌خوانیم؛ «… همه آنچه از ایشان دیده شد، از نبرد و کوشش و کشتن و کشته شدن و گاه گوشه‌نشستن و گاه خاموشی پیشه‌ساختن، همه از سر گردن‌نهادن و فرمانبرداری بود. آنان با داشتن توان گزینش بود که انجام دادن فرمان را برمی‌گزیدند.» این عبارت به داشتن اختیار و نفی جبر از معصوم و داشتن عصمت توامان اشاره دارد.

پس در واقع آن‌چنان که نویسنده خود ذکر کرده است همین دو وجهی که اشاره کردم یعنی نگارش به زبان فارسی و استواری مطالب بر پایه‌ها و ستون‌های پژوهشی این اثر را خاص و در عین‌حال خواندنی کرده است. کتابی که به قدر قوتش دیده نشده است.

عنوان: حسینِ علی درود خداوند بر او/ پدیدآور: م – موید/ انتشارات: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل/ تعداد صفحات: ۶۴۱/ نوبت چاپ: سوم.

انتهای پیام/