«بارون درخت‌نشین» گزینه‌ای برای خواندن از ادبیات ایتالیا
درختان؛ مشت‌های اعتراض
«من این نکته گیرم که باور نکردم/ ندیدم که قویی به صحرا بمیرد» (مهدی حمیدی شیرازی)
آدم‌های کمی دیده‌ام که بخواهند از دایره معمول روزمرّگی بیرون بزنند و باز کمتر دیده‌ام کسانی را که علاوه بر خواستن، این خواهش را به مرحله توانستن هم رسانده باشند. خیلی اوقات، گریز از مردمان و دست‌کم فکر گریز از مردمان برای هر کسی جذّاب است ولی این جذّابیت تنها زیستن، اکثراً در همین مرحله جذّابیت می‌ماند و آنان که راه تنهایی را برای ادامه زندگی برمی‌گزینند و از آن مهم‌تر، تابَش می‌آورند، همواره نادرند.
«کوزیمو» شخصیت اصلی داستان ایتالو کالوینو که تمامی رمان «بارون درخت‌نشین»، حول و حوش او می‌گذرد، بنا به شخصیت استقلال‌طلبی که دارد، چندان شرایط خانواده شبه‌اشرافی و دیکتاتورمآب «بارون»ها را تاب نمی‌آورد و پس از مبارزاتی که در دوران کودکی در راستای ظلم‌ناپذیری می‌کند، بالأخره روزی به واسطه یکی از اتّفاقات تکراری چنین خانواده‌ای، حصار دور خویش را می‌شکند و برای ادامه زندگی، درخت‌های اطراف منطقه را برمی‌گزیند. زاده شدن از پدر و مادری گیاه‌شناس، این امکان را به کالوینو داده است که زیر و بم درختان و انواع گیاهان را بشناسد؛ امری که در ادامه داستان و نحوه زیست تنهاوش کوزیمو، به کار او می‌آید.
نحوه زیست کوزیمو، اعتراضی است به زندگی بی‌مزّه‌ای که خانواده در پیش گرفته‌اند و بدان می‌پردازند و کوزیمو، چون دیگرگونه می‌اندیشد، از مشابه آنان بودن می‌گریزد. باری خواندم که شاعری درخت را مشت اعتراضی دانسته بود که از سمت زمین به آسمان بلند شده است. همراهی مسالمت‌آمیز کوزیمو با درختان و بده‌بستان عاطفی او با این موجودات زنده و در عین حال، خوی منتقدانه او نسبت به نظام حاکم در داستان، این تصویر مشت اعتراض بودن درخت را بیش از پیش برایم متصوّر شد. کوزیمو هم‌چون قویی که مهدی حمیدی شیرازی تعریف می‌کند، فریبنده می‌زید و فریبا، روی همان درختانی که بر آنان زیسته است، می‌میرد.
از نقطه‌نظر ژانری «بارون درخت‌نشین» را باید اثری شبه‌فانتزی دانست. علی‌رغم تلاش فراوانی که نویسنده دارد که برای تمامی ساحات زندگی کوزیمو، دلایل واقع‌گرایانه ارائه دهد امّا باز هم تصوّر زندگانی بر فراز درختان و آن همه اثرگذاری‌های متعدّد بر محیط اطراف، بدون حتّی آنی پایین آمدن از درختان (قولی که بارون درخت‌نشین به خود داده است)، چندان نمی‌تواند از سوی رئالیست‌ها پذیرفتی باشد امّا داستان، آن‌چنان هم روایت نشده که به کلّی بتوان آن را فانتزی دانست و در مجموع باید گفت مایه‌هایی از هر دوگونه را دارد.
داستان کالوینو به گونه‌ای رقیق و مستقیم روایت شده و خواننده، چندان دچار گره‌های عجیب و غریب داستانی نمی‌شود و می‌تواند صفحه به صفحه، پیش برود و احساس خستگی نکند (من کتاب را یک روزه خواندم). نویسنده به خوبی توانسته با داستان‌های فرعی که در خدمت قصّه اصلی (صیرورت شخصیت کوزیمو) درآمده‌اند، تپش خوبی به سیر مطالعه مخاطب بدهد و این دستاورد کمی نیست. ارتباط عاشقانه کوزیمو و همسایه دوران کودکی، کتابخوان کردن دزد مشهور منطقه، نجات دادن جنگل از چنگ بدخواهان و آبیاری مناطق خشک آن، داد و ستد علمی با کشیشِ معلّمِ خانواده، تفکّرات شگرف عموی ناتنی خانواده و تلاش برای برآوردن نیازهای اوّلیه در کنار داستانک‌های دیگر، همه و همه سبب می‌شوند که مخاطبان با سلیقه‌های گوناگون با اثر همراه شوند و آن را پیگیر باشند امّا آنچه شخصاً نپسندیدم، تبدیل شخصیت منتقد کوزیمو به یک انقلابی کنشگر در صفحات پایانی اثر است؛ نه اینکه با داستان‌های کنشگرانه مخالف باشم و نه اینکه نویسنده، یکباره و بدون هیچ تمهیدی، اتّفاقات پایانی را رقم زده باشد امّا دوست‌تر می‌داشتم که کتاب همان روند معمول خود را طی می‌کرد و با افزودن چاشنی انقلابی‌گری، چندان در پی افشای عقاید خود نبود. به بیان دیگر، به نظر من، همین که کوزیمو مدّت‌ها روی درخت می‌زید و با هیچ علّتی ـ‌حتّی مرگ پدر و مادر و عموی ناتنی خود یا ازدواج خواهر و برادرش‌ـ از عرش کبریایی خود پایین نمی‌آید، روحیات انقلابی نویسنده را آشکار می‌سازد و بهتر بود نویسنده آنچه را در انتها و به ضرب و زور کلمات در صدد به ثمر نشاندن است، به تأویل و تفسیر خوانندگان از متن می‌سپرد.
ادبیات ایتالیا، ادبیات مهجوری است که به واسطه تاریخ پر فراز و نشیب این کشور و شرکت آن در جنگ‌های جهانی اوّل و دوم، می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد امّا به هر دلیلی، تا کنون، آن‌چنان که باید و شاید در عرصه جهانی دیده نشده است. ایتالو کالوینو از نویسندگانی است که با قلم توانای خود توانسته، روش اندیشگانی متفاوت اهالی ایتالیا و بزرگان ایتالیا را به جهانیان بنمایاند. «بارون درخت‌نشین» برای شروع خواندن از ادبیات این کشور، از بهترین گزینه‌های موجود است.
عنوان اثر: بارون درخت‌نشین/ پدیدآور: ایتالو کالوینو؛ مترجم: مهدی سحابی/ انتشارات: نگاه/ تعداد صفحات: 320/ نوبت چاپ: هجدهم.
انتهای پیام/
