مجلهٔ الکترونیک واو

ورود به قلمرو تربیتی خودمراقبتی جنسی فرزندان از آن مقوله‌هاست که اغلب پدر و مادرها مثل یک میدان مین تصورش می‌کنند. اغلب آنان هراس از گفت‌وگو با کودک درباره این موضوع را متوجه نقص مهارت خودشان نمی‌دانند و می‌گویند باز کردن ماجرا در عمل به روابطشان با کودک لطمه می‌زند یا کودک را دچار ترس‌های بازدارنده در روابط اجتماعی یا حتی تأثیرات عکس می‌کند و ممکن است فرزندشان، از روی کنجکاوی، در پی کاوش اطلاعاتی بربیاید که مناسب سنش نیست.

بسیاری از این والدین معتقدند فرزندشان اساساً توی باغ این حرف‌ها نیست و همین‌ که صبح‌به‌صبح موقع جاسازی خوراکی در کوله مهدکودک و مدرسه، به او بگویند: «مراقب خودت باش!» کار تمام است. یک کلیشه آشنای به‌شدت قوی هم دارند که مرتب انذار بدهند: «از دست هیچ غریبه‌ای خوراکی نگیر!» یا «با هیچ غریبه‌ای جایی نرو!» بدتر از آن، بزرگ‌ترهایی هستند که یک قید ارزشی هم می‌گذارند و می‌گویند: «بچه خوب از دست هیچ غریبه‌ای خوراکی نمی‌گیره» و «بچه خوب با هیچ غریبه‌ای جایی نمی‌ره» و کاشتن احساس گناه در وجود کودک را از همان ابتدا کلید می‌زنند. نتیجه هم این می‌شود که احتمال پوشاندن خطرات یا آسیب‌های جنسی وارد شده به کودک بالا می‌رود. بچه‌ای که مرتب به او القا می‌شود قرار گرفتن در موقعیت ناخوشایند، نتیجه «خوب نبودن» خودش است، برای فرار از سرزنش و تنبیه، به کتمان یا مخفی‌کردن رو می‌آورد و به این ترتیب، فرآیند سلاخی و تخریب شخصیت خود را که پدر و مادر آغاز کرده‌اند، به دست خودش پیش می‌برد. بماند که در تمام موقعیت‌های آسیب‌زای جنسی، یک فشار بیرونی از سمت سوءاستفاده کننده هم وجود دارد که این روند را تشدید و کودک را تا پایان عمر در یک خلأ حمایتی و عاطفی عمیق رها می‌کند.

«لمس خوب، لمس بد» از جمله کتاب‌های خوبی است که با ملاحظات درون‌فرهنگی اندکی، برای پدر و مادرهای ایرانی هم قابل استفاده است تا با خواندن آن برای کودکانشان، هم خود را به مهارت‌های لازم برای آموزش خودمراقبتی جنسی مجهز کنند و هم کودکانشان را از این راه آموزش دهند. سندی کِلوِن در این کتابِ مناسب رده‌های سنی الف و ب، تکنیک «فعال‌کردن سیستم هشدار درونی کودک» را به کار گرفته و نکات مهمی را در قالب یک گفت‌وگوی دونفره بین جیمی و مادرش بیان می‌کند:

ـ حرف جدی هم با بازی

مادر از راه بازی با جیمی وارد گفت‌وگو می‌شود. او را قلقلک می‌دهد و تأکید می‌کند تا وقتی او را قلقلک می‌دهد که جیمی اجازه بدهد. حتی گفت‌وگوهای جدی با بچه‌ها هم در چارچوب بازی و فضای شاد و خوشایند است که جواب می‌دهد. مادر می‌خواهد درباره لمس خوب و بد صحبت کند؛ پس بهترین راه برای ملموس‌کردنش را در شروع صحبت با یک بازی مرتبط یعنی قلقلک‌دادن می‌یابد.

ـ آموزش خودارزشمند‌پنداری

جیمی از صحبت‌های مادرش می‌فهمد که خودش می‌تواند تصمیم‌گیر باشد. هیچ‌کس حق ندارد به حریم شخصی‌اش وارد شود و در حالی که جیمی مایل نیست، او را لمس کند، حتی اگر این شخص مادر و این لمس، قلقلک‌دادن خنده‌آور باشد.

ـ احساس امنیت

مامان جیمی به او احساس امنیت می‌دهد و با در آغوش گرفتن و حمایت حسی و کلامی ضمن گفت‌وگو، زمینه پذیرش صحبت‌هایش از طرف جیمی را فراهم می‌کند. بچه‌ای که کنار پدر و مادرش خود را از آسیب بزرگ‌ترها و همسالان ایمن نبیند، ممکن است در حلقه دوستان گاه نامناسب، به دوری از هنجارها متمایل ‌شود، جامعه‌ستیزی در وجودش ریشه بگیرد و…؛ چون از کانون خانواده و وجود والدین حس امنیت و حمایت صحیح دریافت نمی‌کند.

ـ قصه‌گویی

غیرمستقیم‌گویی نه‌فقط برای آموزش به بچه‌ها، که در اغلب موارد، حتی در بزرگ‌ترها هم بهتر جواب می‌دهد. مادر جیمی با تعریف‌کردن قصه دختربچه فریب‌ داده شده از سوی همسایه آشنا، به او می‌آموزد که در برابر حتی بزرگ‌ترها و افراد آشنا هم باید هوشیار باشد و به محض روبه‌رو شدن با رفتارها و پیشنهادهای ناخوشایند یا نادرست، باید عکس‌المعل نشان بدهد و از این افراد دور بشود. دختر کوچولوی قصه مامان جیمی می‌خواهد دور شود؛ ولی از طرف مرد همسایه مورد لمس قسمت خصوصی بدن قرار می‌گیرد. دختر فرار می‌کند و تمام ماجرا را برای والدینش تعریف می‌کند که مرد همسایه را به دردسری بزرگ می‌اندازد.

مادر ضمن این قصه از قدرت قانون هم می‌گوید که حامی امنیت دختر است و کار خلاف مرد همسایه را بدون پاسخ نگذاشته است.

ـ احساساتت را بشناس

جیمی از شکل و نوع احساس ناخوشایندی که در موقعیت‌های خطرناک جنسی به سراغ بچه‌ها می‌آید هم آگاه می‌شود. این موضوع به‌صورت غیرمستقیم و ناخودآگاه، این حس را در کودک به وجود می‌آورد که مواجهه با چنین موقعیت‌ها و افرادی، باید با احساس تهدید امنیت، ناخوشایندی، بی‌قراری، عصبانیت و نگرانی همراه شود و چیزی شبیه یک زنگ خطر بلند در درون او به صدا درآورد.

ـ آناتومی به زبان بچه‌ها

کودک باید بداند قسمت‌های خصوصی بدنش کجاها هستند. مادر جیمی به او می‌گوید که تمام بدنش از فرق سر تا نوک پا «خصوصی» است؛ ولی بعضی قسمت‌ها «خصوصی‌تر»ند. کتاب در قالی تصویر به کودک نشان می‌دهد کدام قسمت‌های بدن دختر و پسر خصوصی‌تر است.

ـ تقصیر تو نیست

سندی کلون با تأکید روی این موضوع، در پی آن است که آسیبی را که در ابتدا ذکر کردیم، خنثی کند.

نشر نردبان قرمز با این کتاب خوب، خدمت مفیدی برای تعلیم مهارت‌های والدگری و آموزش خودمراقبتی به کودکان در برابر سوءاستفاده‌های جنسی کرده است.

عنوان: لمس خوب، لمس بد/ پدیدآور: سندی کلون، مترجم: جواد کریمی/ انتشارات: نردبان/ تعداد صفحات: 32/ چاپ: اول(1398).

انتهای پیام/