مروری بر رمان «دشت‌های سوزان» صادق کرمیار
نفت و روزگار سیاه مردمان این خاک
«دشت‌های سوزان» یکی از آن شاهکارهای صادق کرمیار است که یک نفس و بدون وقفه می‌خوانید. کتابی با قلم روان و توصیفات جذابی که اجازه نمی‌دهد آن را لحظه‌ای زمین بگذارید.
«دشت‌های سوزان» یک سر و گردن از بقیه آثاری که از کرمیار خوانده بودم بالاتر و جذاب‌تر بود. حتی از «نامیرا»یی که آوازه‌اش به عنوان یکی از رمان‌های عاشورایی فارسی همه جا پیچیده، گیراتر بود. در این کتاب با تاریخ و حماسه و اندکی هم سیاست درگیر می‌شوید. خلاصه امر اینکه با کتابی چندوجهی مواجه خواهید بود. البته نویسنده در ابتدای کتاب ذکر می‌کند که به غیر از اشخاص تاریخی، بقیه شخصیت‌ها تخیلی هستند، اما کلیت تاریخی داستان را نمی‌توان نادیده گرفت. شاید به زعم بسیاری از متخصصان، این رمان یک کتاب تاریخی نباشد، اما تعهد نویسنده برای روایت تاریخی از یک رویداد، قابل اعتنا و ستودنی است.
توصیفاتی که نویسنده برای روایت اتفاقات و حوادث به کار گرفته، هنرمندانه و پرکشش است. موضوعی که در تمام آثار کرمیار مشهود است. اما تصویرسازی قوی کرمیار در این کتاب طوری است که گویی هنگام مطالعه، در حال تماشای سریال آن هستید! البته از نویسنده‌ای که دستی هم بر سینما و فیلمسازی دارد این چنین تصویرسازی عمیقی از وقایع دور از انتظار نیست.
صادق کرمیار در این کتاب به جنوب کشور می‌رود و حماسه و قهرمانی مردمان جنوب را در برابر استعمار پیر روایت می‌کند. داستان از روزهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار آغاز می‌شود. در این کتاب بیشتر از زندگی شیخ خزعل، از شیوخ قبایل خوزستان در دوره قاجار، می‌خوانیم. تمام وقایع و اتفاقات کتاب، حول محور شیخ خزعل و خانواده او می‌چرخد. مشکلات و کشمکش‌های قبایل و اهالی طوایف، موضوعاتی هستند که با موضوع اصلی داستان مخلوط شده و خط سیر داستان را می‌سازد. اتفاقاتی که بیرون از حریم زندگی شیخ خزعل رخ می‌دهد، آن‌قدری پررنگ و مهم است که داستان را به سمت دیگری هدایت کند.
از دیگر از نکات جالب داستان، حضور زنان حرمسرا و جهت‌دهی آنان به داستان است. با وجود اینکه اتفاقات داستان در زمان قاجار و در میان قبایل متعصب عرب رخ داده است، شاهد سیاست‌ورزی‌های زنان شیوخ هستیم. به طوری که مستشاران انگلیسی با حرمسرای شیخ عرب مراوده و تبادل نظر دارد. این موضوع هم از موضوعات فرعی داستان است که از حوصله‌سربر شدن کتاب جلوگیری می‌کند. اما حضور انگلیسی‌ها در خوزستان، برای بهره‌برداری از منابع نفتی، مهم‌ترین حادثه تاریخی این کتاب است که هدف کتاب هم روایت همین برهه از تاریخ بوده است.
کرمیار در جریان داستان، از اولین حضور انگلیسی‌ها در خلوت شیخ خزعل روایت می‌کند. اینکه چگونه افسران و مشاوران انگلیسی به عمارت شیخ راه یافتند و با حیله و دسیسه توانستند به نقاط نفت‌خیز خوزستان دست پیدا کنند. طوری که در جریان این دستیابی، حق مردمان خوزستان پایمال می‌شود و حتی ناجوانمردانه توسط استعمارگران کشته می‌شوند.
استعمار انگلستان و حکایت اشغالگری او بر مردمان محروم و ستمدیده نه مختص به ایرانیان است و نه مختص به زمان و روزگار خاصی. داستان فتنه‌انگیزی و حکومت انگلیسی‌ها برای رسیدن به منافع خودشان، در هر برهه‌ای از تاریخ اظهر من الشمس بوده است. اینکه حاکمان سرزمینی بدون در نظر گرفتن منفعت، رفاه و سعادت رعایای خود بر تخت می‌نشینند، ربطی به ذات سلطه‌جو انگلیسی‌ها ندارد. کرمیار در این کتاب به خوبی نشان داده است که چگونه یک حاکم نالایق و جاهل می‌تواند با حراج سرمایه‌هایی که متعلق به سرزمینش است، تیشه به ریشه آینده مردمان خود بزند.
نکته دیگری که در «دشت‌های سوزان» برای مخاطب جالب است، اعتبار و حرمت حرف مرجعیت شیعه میان مردم است. اتفاقی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی هر روز در میان مردم اعتبار و اهمیت خود را از دست می‌داد. اما تاریخ ایران پر از وقایع و رخدادهایی است که با فتاوا و نظرات مراجع شیعه به سمت دیگری هدایت شدند. نهضت تحریم تنباکو از مهم‌ترین این رخدادهاست. کرمیار در این کتاب هم با ظرافت و چیره‌دستی حضور روحانیون و مراجع را به تصویر کشیده است. هم از این حیث که مردم و طوایف آن روزگار از حکم مرجع حرف‌شنوی داشتند، هم از این جهت که برخی فتاوا و احکام در کوران حوادث تغییر کردند و نفع آن عوض شد. اما چیزی که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، مقابله این مراجع در برابر زیاده‌خواهی و حیله‌گری انگلستان است. این حضور آنقدر مهم و اثرگذار بود که مستشار انگلیسی برای جلب رضایت نظر مراجع، خود وارد عمل می‌شد.
کرمیار برای «دشت‌های سوزان» خوزستان را دید و شنید. به خواندن تاریخ اکتفا نکرد. به قول خودش در قهوه‌خانه‌های کوت عبدالله هویزه قلیان کشید و با مردم یکی شد. همین پایبندی نویسنده برای توصیف دقیق روایتی که ارائه می‌دهد، باعث جذابیت و ماندگاری اثر می‌شود. توصیفات جزء به جزئی که از زندگی عشیره‌ای و خوانین و شیوخ طوایف در اواخر دوران قاجار روایت شده، خواننده را وادار به تصویرسازی ذهنی می‌کند. این تصویرسازی البته به جذابیت بیشتر داستان هم کمک می‌کند. حقیقتا هم که خواننده از این تصویرسازی‌ها کیف می‌کند و لذت می‌برد. البته اگر این کتاب به واسطه تصویرسازی‌های قوی‌ای که دارد، به فیلم یا سریال تبدیل شود، قطعا ماندگاری بیشتری خواهد داشت. چه اینکه با مشاهده فیلم افراد بیشتری از حوادث این برهه از تاریخ مطلع خواهند شد.
سخن کوتاه اینکه اگر رمانی می‌خواهید که ملغمه‌ای از زندگی قبایل و طوایف عرب، آداب زندگی شیخ‌نشین‌های خوزستان و عشیره آنان، حضور انگلیس برای بهره‌برداری از منابع نفتی و هیجانات روزگار قاجار باشد، «دشت‌های سوزان» را از دست ندهید.
عنوان: دشت‌های سوزان/ پدیدآور: صادق کرمیار/ انتشارات: کتاب نیستان/ تعداد صفحات: 362/ نوبت چاپ: سوم.
انتهای پیام/
